Мұқағали Мақатаев (1931 - 1976)
Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев (9 ақпан 1931, Алматы облысы, Райымбек ауданы Қарасаз - 27 наурыз 1976, Алматы) шын аты Мұхаммедқали – қазақтың лирик ақыны, мұзбалақ ақын, өз заманында лайық бағасын ала алмаса да өзінен кейінгілер үшін мәртебесі биік ақиық ақын.
Ол 1931 ж. 9 - шы ақпанда Алматы облысы, қазіргі Райымбек (бұрынғы Нарынқол) ауданының Қарасаз ауылында дүниеге келген. Ақынның туған күні жөнінде екі түрлі ақпарат бар. Алайда, құжаттар бойынша ақынның туған күні ақпанның 9 - нда тойланады. Екінші ақпарат: ақынның анасы Нағиман апа былай деген: «Мұқағалиым 1931 жылы наурыз айының 8 - інде дүниеге келген болатын. Жаңылысуым мүмкін емес. Себебі балам мынау фәнидің есігін ашқаннан біраз уақыт кейін Наурыз тойы болады, наурыз көже жасаймыз деп күтіп отырғанбыз.» Мұқағали Мақатаев атындағы әдеби сыйлықтың лауреаты Оразақын Асқар ақынның екінші туған күніне байланысты мынадай сөз айтады: «Ал құжат бойынша Мұқағали 9 ақпанда дүниеге келген. Бұл куәлікті ақын ес білген кезде сол кездегі сайлау науқанына байланысты өзі жаздырып алған екен».[1] Азан шақырып қойылған аты - Мұхаммедқали.
Әкесі қарапайым шаруашы: колхозда сушы, шалғышы болып істеген. Мұқағали үйдің тұңғышы болған, оның артынан бір қыз және үш ұл туған. Ақынның қарындасы мен алғашқы інісі ерте көз жұмған. Соңғыларының есімдері - Тоқтарбай мен Көрпеш. Қазақ дәстүрі бойынша үйдің алғашқы баласы ата - әжесінен тәрбие алуы тиіс, сондықтан Мұқағали әжесі Тиынның қолында өсіп, анасын жеңгесіндей қабылдайды. Балалық шағы соғыспен қатар өткендіктен, ақын тағдырдың ащы дәмін ерте татады("Неңді сенің аңсаймын, бала шағым?"). Мұқағалидің әкесі 1941ж Калиниград майданында қаза табады.
ӨлеңдеріӨлеңдердің жалғасы Мұқағали Мақатаев № 2 өлеңдеріМұқағали Мақатаев № 1 өлеңдеріБіреулерді мерт қылып аламын депЕгер де айта алмасам айтарымдыКерек осы адамғаКереметі - ай, мына жарық сәуленіңСиыр айдап өріске ертеңмененҮзіліп түскен алмадай1941 жыл. АқпанHe айтам саған, жаным - айHe деген керемет күнHe жетпейді?
He келіп, не кетпеген бұл ғаламнанHe пайда күрсінгеннен, өкінгенненHeгe жыламасын?!Miнe, тағы ашу келіп, алқымыма тығылдыІлініп түн тұр тауларғаАбысындарАвтографАдалмын деп, араммын деп айта алманАдамды адам түсінбеу – бір ақыретАдамзаттың ұрпағыАйтатын саған сырым бұлАйығып келемАласарып Ай батқанАлаула, шындық – ақ жалынАлматының аспаныАлпысқа келдіңіздерАлтын адамАнау - аспан, мынау - бақАпырмай, туған жер - айАрман қуып...
Армысыңдар, адамдар!АруларАрыз жазып кетейінАсығып алыс күндергеАттандырып тым тәтті сәттерімдіАттанғандаАулақ, аулақАулыңа бір келгенде...
Ауыздықтап тұра алсын арманды кімАуғанбайАякөз - аруАғажанАқ кимешек көрінсеАқиқаттың ауылыАқын інігеАқынды ақын оятпаса, болмайдыАқынғаАңса, жанымАңсап жүріп, кездестікАңғал досым - айБіздің көктемБіздің үйге көктем келді, қыз келдіБіздер жеңдік!БілгішімеБір келіншекБір күніммен қоштастымБір ән бар бүгінгі ұрпақ естімегенБір әңгіме қозғашы ауыл жайлыБір өлеңі - бір елдің мұрасындайБабаларым, рақмет сендергеБайқа, қалқам!Барлығы да менікіБаспа, мұнар!Басыма менің, бақ, қондыңБасымнан қорқамБасқа жылБатар күнБауыржан МомышұлынаБақ мекенБақыт дегенБақытым менің алыста Бесік басындаБеташарБетховенБибігүлгеБозқарағанБолашақ дәрігергеБолашақтың елшісімінБұзылған үйБұлқынып жатырБұрын ылғи құс сайрайтын тереземнің алдындаБәрін де қойшы...
Бәріне де түсінемБәріне жауаптымынДариға, домбырамды берші мағанДастарқан үстіндеДейтін еді қарт ақынДос болам десеңДұшпаның бар ма?
ДәрігерімеЕгін салдымЕй, Бауырым!Ей, менің қиын өткелімЕй, өмірЕлім бардаЕлім, саған ғашықпын!Елес жайлы естелікЕмханадаЕртең біз жол жүремізЕсіңде ме?
Есіңе мені алғайсыңЕскі жұрттаЕскі әнді, шеше, қозғама!Еске алуЕш нәрсенің керегі жоқЖігіттер, мақтанбалықЖазылар естеліктер мен туралыЖазғырма мені, жан - ағаЖалаң аяқ қызЖалғыз көкекЖаман өлеңЖанарсыз адам келедіЖанарымЖантықтың туысқаныЖаным, сен жасымағынЖаным - ай!Жарық дүние - ай!Жас балаЖасасаң қайыр, қарыз...
ЖастықЖағымпаздар мен...
ЖездідеЖетінші ноябрь, АлматыЖетісуЖиі енедіЖолдастарғаЖоқ, дәрігерЖылқыбайдың жүрегіЖыр - ошақЖырлар жазамЖырласам ба екенЖүрЖүр, қалқамЖүрегім менің - жанартауЖүрегім, жүйкем, бар тұлғамЖүрегімде жүргені - ай бір қауіптіңЖүрек арызыЖүрек демін алғандаЖүрек неге зат болып жаралмаған?!Жұлдыздар сөніп барадыЖұмбақЖұмыстан соңЖәй ғана көңілде жоқ қалағанымЗираттағы жырЗоопарктеИек артқан теңізге мүйістейінИльич салған ізбененИнтервьюКейіме, інімКел, болашақКем болып жаралғам жоқ мен ешкімненКетер ме екемКешіріңдерКешіргін, қала!Кең дүние, төсіңді аш, мен келемінКүзетшіКүй қаласа ғойКүміс жалды күн дейтін көлікпененКүн ауысып барадыКүн бүгін күңіреніпКүн жылыған, жер жібігенКүн шуағымКүндестік құрысын!Көзің нұрсыз дейсің сенКөктем де келерКөктемдеКөлің қайда, туған елім?
КөремізКөрермізКөрмеймін...
КөшедеКөңілімКөңілде ән, көгімдегі Күн көруші емЛайсаңдаЛашынғаМінезМайгүлімеМайгүлгеМайданның бәйгесінеМасақМахаббат бейуақытта табыспайдыМахаббат диологыМахаббат моласыМахаббатым өзімдеМахамбеттер, Абайлар - айМаған, құрбым, кектенбеМаңдайда бір тал шашым ағарыптыМен - ОктябрьМен білмеймін, нe болады күні ертеңМен деген - ырза, мәз балаМен таулықпын!Менің анкетамМенің кішкентай күнімМенің мақсатымМенің ғасырымМиллиард дастарқаныМосквадан кетердеМузағаӨлеңдердің жалғасы Мұқағали Мақатаев № 2 өлеңдері