Абай Құнанбаев (1845 - 1904)
Ұлы ақын, композитор, философ, саясаткер, ағартушы, қазақтың реалистік жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушы.
Ақынның арғы тегі Орта жүз Тобықты Арғын ішіндегі Олжай батырдан басталады. Олжайдан Айдос, Қайдос, Жігітек есімді 3 ұрпақ тарайды. Бұлардың әрқайсысы кейін бір - бір рулы ел болып кеткен. Айдостың Айпара деген әйелінен: Ырғызбай, Көтыбақ, Топай.
Ана айтқанындай, шынында, бұлардың ішінде Ырғызбай ортасынан оза шауып, ел басқарған. Ырғызбайдан Үркер, Мырзатай, Жортар, Өскенбай тарайды. Өскенбай шаруаға жайлы, билікке әділ кісі болғандықтан, "Ісің адал болса Өскенбайға бар, арам болса Ералыға бар” деген мәтел сөз қалған. Өскенбайдың әйелі Зердеден Құнанбай туады.
Абайдың өмірбаянын жүктеуӨлеңдеріАбралығаАбайдың Смағұл деген iнiсiне қиыр жайлап жүргенде айтқаныАдам — бір боқ көтерген боқтың қабыАдамның кейбір кездеріАдасқанның алды – жөн, арты – соқпақАлла деген сөз жеңілАлланың өзі де рас, сөзі де расАльбомғаАнтпенен тарқайдыАсқа, тойға баратұғынАта - анаға көз қуанышАуру жүрек ақырын соғады жайАш қарын жұбана ма майлы ас жемейӘйелің - Медет қызы, аты ЫрымӘлифби өлеңіӘсемпаз болма әрнегеӘуелде бір суық мұз – ақыл зерекБай сейілдіБаймағамбетке қатынының атынан шығарылғанБазарға, қарап тұрсам, әркім барарБайлар жүр жиған малын қорғалатыпБақа мен өгізБалалық өлді, білдің беБолды да партияБолыс болдым мінекиБөстегім, құтылдың ба КөтібақтанБөтен елде бар болсаБуынсыз тіліңБілімдіден шыққан сөзБілектей арқасында өрген бұрымБір сұлу қыз тұрыпты хан қолындаБіреуден біреу артылсаБіреудің кісісі өлсе, қаралы олБір дәурен кемді күнге – бозбалалықҒабидоллағаҒалымнан надан артпас ұққанмененҒашықтық, құмарлықпен – ол екі жолҒашықтық іздеп тантымаҒашықтың тілі тілсіз тілҒылым таппай мақтанбаДомбыраға қол соқпаДүйсенқұлғаДүтбайғаЕм таба алмайЕрекше естен кетпес қызық қайдаЕсіңде бар ма жас күніңЕсекЖазЖазғытұрыЖақсылыққаЖалын мен оттан жаралыпЖаманбаланың баласы өлгендеЖапырағы қуарған ескі үмітпенЖарқ етпес қара көңілім не қылса даЖартасЖастықтың оты жалындапЖасымда ғылым бар деп ескермедімЖелсіз түнде жарық айЖүрегім менің қырық жамауЖүрегім, нені сезесіңЖүрек — теңіз, қызықтың бәрі — асыл тасЖүректе қайрат болмасаЖігіт сөзіЖігіттер, ойын арзан, күлкі қымбатЗаман ақыр жастарыИнтернатта оқып жүрКейде есер көңіл құрғырыңКелдік талай жерге ендіКең жайлау - жалғыз бесік жас балағаКөзімнің қарасыКөзінен басқа ойы жоқКөк ала бұлт сөгіліпКөк тұман — алдыңдағы келер заманКөкбайғаКөлеңке басын ұзартыпКөңіл құсы құйқылжыр шартарапқаКөкбайғаКөжекбайғаКөжекбайғаКөңлім қайтты достан да, дұшпаннан даКүйісбайғаКүлембайғаКүн артынан күн туарКүшік асырап, ит еттімКүзКім екен деп келіп ем түйе қуғанҚажымас дос халықта жоқҚақтаған ақ күмістей кең маңдайлыҚалқам - ай, мен үндемей жүремін көпҚалың елім, қазағым, қайран жұртымҚанжарҚансонарда бүркітші шығады аңғаҚара қатынғаҚараша, желтоқсан мен сол бір - екі айҚартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергекҚартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арманҚатыны мен МасақбайҚор болды жанымҚуанбаңдар жастыққаҚуаты оттай бұрқырапҚұлақтан кіріп, бойды аларҚұр айғай бақырғанҚыз сөзіҚызарып, сұрланып Қыран бүркіт не алмайды, салса баптапҚысМалға достың мұңы жоқ малдан басқаМәз болады болысыңМен боламын демеңдерМен жазбаймын өлеңді ермек үшінМен сәлем жазамынНазарғаНұрлы аспанға тырысып өскенсің сенОйға түстім, толғандымОсы қымыз қазаққаӨзгеге, көңілім, тоярсыңӨлең – сөздің патшасы, сөз сарасыӨлсем, орным қара жер сыз болмай маӨкінішті көп өмір кеткен өтіпПайда ойлама, ар ойлаПатша құдай, сыйымдыРазаққаРахым шалғаСабырсыз, арсыз, еріншекСағаттың шықылдағы емес ермекСап-сап, көңілім, сап көңілім!Сәулең болса кеудеңдеСегіз аяқСенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтапСен мені не етесіңСоры қалың соққы жеген пышанамызСүйсіне алмадым, сүймедімСұм дүние тонап жатыр, ісің бар маТайға міндікТоты құс түсті көбелекТуғызған ата ана жоқТүбінде баянды еңбек егін салғанТұлпардан тұғыр озбас шабылса даҰяламын дегені көңіл үшін Фзули, Шәси, СәйхалиШәріпкеШоқпардай кекілі бар, қамыс құлақШығыс ақындарыншаЫсытқан, суытқанІшім өлген, сыртым сауАудармаларыАл, сенейін, сенейінАла қойларАсау той, тентек жиын, опыр-топырӘм жабықтым, әм жалықтымӘншілерБородиноБосқа әуре боп келдің бе тағы мұндаВадимДұғаЕсек пен бұлбұлЖалауЖолға шықтым бір жым-жырт түнде жалғызЖүректе көп қазына бар, бәрі жақсыКүнді уақыт итеріпКөңілдің күйі тағы даҚарасам қайғыртар жұрт бұл заманғыҚарға мен бүркітҚарға мен түлкіҚарға мен түлкіҚасиетті дұғаЛенский сөзіненМенің сырым, жігіттер, емес оңайОйОнегин сөзіОнегиннің сипатыОнегиннің Татьянаға жазған хатыОнегиннің Татьянаға жауабыОнегиннің өлердегі сөзіПіл мен қанденТатьянаның Онегинге жазған хатыТатьяна сөзіТеректің сыйыШайтанШегіртке мен құмырсқаПоэмаларыЕскендірМасғұтӘзім әңгімесі