Сын есімнің мағыналық түрлері

Солтүстік Қазақстан облысы,
Қызылжар ауданы, Шаховское селосы
Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі:
Рияпова Толқын Алпысбайқызы
Сынып: 6-сынып

Сабақтың тақырыбы:Сын есімнің мағыналық түрлері
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: оқушылардың грамматикалық білімдерін тереңдету, жаңа мәтінді меңгеру, жаңа сөздерді дұрыс қолдана білу;
Тәрбиелік: қазақ тілінің мәртебесін көтеру, оқушыларды патриоттық рухында тәрбиелеу, отансүйгіштік сезімдерін дамыту, сөйлеу мәдениетін арттыру, өзін-өзі бағалай білуге, басқалардың көзқарасын тыңдап, сыйлай білуге тәрбиелеу;
Дамытушылық: шығармашылық қабілеттерін, ойларын дамыту, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру;

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту;
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Қолданылатын әдістер:Баяндау;
Мәнерлеп оқу;
Кестені толтыру;
Жаңа сабақты түсіндіру;
Зерттеу жұмысын қорғау;
Венн диаграммасын сызу;
Суретпен жұмыс;
Қойылым көрсету;
Сұрақ-жауап.

Сабақтың жабдығы: слайдтар, үлестірме қағаздар, музыка, семантикалық карта
бағалау парағы, суреттер, көрініс
Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, информатика, сурет, әдебиет, ән-күй, тарих
Сабақтың жоспары:
Ұйымдастыру кезеңі:
Балаларды түгендеп, бүгінгі күн ерекше күн екенін хабарлау, психологиялық жағынан балаларды дайындап алу, олардың білімдері жоғары екендіктерін айтып көңілдерін көтеру, сабақтың айдарына көңіл аударту. Сабақтың айдары:

Ең бірінші бақытым – халқым менің,
- Соған берем ойымның алтын кенін.
- Ол бар болса, мен бармын, қор болмаймын.
- Қымбатырақ алтыннан нарқым менің.
- Ал екінші бақытым – тілім менің,
- Жас жүректі тіліммен тілімдедім.
- Кей-кейде дүниеден түңілсем де,
- Қасиетті тілімнен түңілмедім.
- Бақытым бар үшінші – Отан деген,
- Кім мықты? – десе біреу, - Отан дер ем.
- Оты сөнген жалғанда жан барсың ба?.
- Ойланбай-ақ кел - дағы от ал менен.

“Үш бақытым” (М.Мақатаев)
Үш бақытты саралай келе, балаларды үй тапсырмасына көңіл аудартамын.
Үй тапсырмасын тексеру. (кесте толтыру) қазыл парақшалар тарқатамын, балалардың жүрегіне жол табу
Әр баланың қолына кесте тарқату арқылы, балалардың кішкентай жүректері қандай сезімде екенін, қобалжымай үй тапсырмасын ойдағыдай орындап шығуларына көмектесемін. Балалардың жүректері нәзік екенін сезе отырып, оларды әңгімеге тартуды жөн көремін. Мысалы: - Бүгін көңіл-күйің қалай?
- Ауа-райы қандай?
- Бүгін қандай көңіл күймен ояндың? т.б.
Осындай сұрақтар арқылы үйге берілген сын есімнің ережесін шығартамын, Ал орнында отырғандар парақшалардағы жазылған зат есім тақырыбына толық талдау жүргізеді. Осы арқылы өтілген тақырыпты да, үй жұмысын да пысықтап аламын.
Жаңа сабақты түсіндіру. (сурет арқылы)
Тақтадағы слайдтан «Бәйтерек», «Мұз айдыны» суреттерін көрсету. Осы суреттер арқылы жаңа тақырыптың мағынасын ашу. Сын есімнің мағыналық түрлеріне мысал келтіру, ережесін шығару. Мысалы; мұзды, таулы, әдемі, шыршалы, жасыл, көк, тайғақ,
Тақтадан бүгінгі сабаққа арналып жасалған слайдтты көрсетемін. Өздерінің айтқан сөздерін тақтаға жаздырып, бүгінгі сабақтың ережесін шығарамыз. Кейін слайдтағы сөздерге көңіл бөліп, сын есімнің мағыналық түрлерін атап өтеміз.

IY. Кітаппен жұмыс.
Дәптерлерін ашып, бүгінгі күннің жадын, тақырыпты жазып, жаттығу орындатамын.
128-жаттығу
Мақалдардың құрамындағы сапалық және қатыстық сын есімдерді ажыратыңдар
129-жаттығу
Сын есімдерді тауып, сапалық және қатыстық сын есімдерді топтап жазамыз, олардың негізгі, туынды екендігін анықтаймыз

Y. Жұмбақ шешу (халықтық педагогиканы қолдану)
Зынданда отырған қызыл бикештің шашы көшеде. Бұл не? (сәбіз)
Өзі қысқа,
Өзі нұсқа,
Сөз қаймағын есіңде ұста. (мақал)

Сол аяқ пен оң аяқ,
Кезек оны тебеді.
Ол тынымсыз домалап,
Зыр жүгіре береді. (доп)
Бір көзім “кідір: дейді,
Бір көзім “жүгір” дейді.
Бір көзім “абайла” дейді
“Қарап ал маңайға” дейді. (бағдаршам)

YI. Терме диктант. (Слайд арқылы)
Қаңтар...лы, ш...дамды, көтерм...лі
айл...кер, т...йінді, то...ғақ, ас...л, көкп...ңбек, кү...гірт, қы...қыл;

YII. Психологиялық жағдаят (сергіту сәті)
Әрбір адам? Кімім?
Туысым, досым, жұрағат
Әрбір сабақ? Не істеу?
Үйрену, ұғу, ұлағат
Әрбір ісім? Не?
Тірлік, тірек, адамдық
Әрбір сөзім? Қандай?
Шындық, бірлік, адамдық

YIII. Семантикалық картамен жұмыс,сары түсті пайдалану; сары түсті пайдалана отырып, оларға әрбір түстің өзіндік ерекшелігі бар екенін айтамын. Мысалы: сары түс адамға жылулық сыйлайды, себебі күннің түсі сары.Күннен біз жылу аламыз, ал сендер мына семантикалық карта арқылы білім нәрін алыңдар.

IX. Қорытындылау.Зерттеу барысын жасыл түсті алдым.
Жасыл түс арқылы білімдерін тексеру.

Шағын тест
1. Сын есімнің мағыналық түрі қанша?
а) екеу
ә) алтау
б) бесеу
в) төртеу
2. Сапалық сын есімдерді табыңдар:
а) аппақ, сап-сары, жақсы;
ә) ақылды, ойлы, таулы;
б) ұзын бойлы, кең иықты, арқар мүйізді
в) күзгі, елсіз, боранды
3. Негізгі сын есімді табыңдар?
а) көмірдей
ә) жайлаудай
б) сары
в) сүтті
4. Туынды сын есімді табыңдар?
а) жақсы
ә) алыс
б) асыранды
в) жасыл
5. Етістіктен сын есім тудыратын жұрнақ:
а) –лы
ә) –шаң
б) –аған
в) –ы
6. Есім сөзден сын есім тудыратын жұрнақ:
а) –улі;
ә) –шақ
б) ғыр
в) –шең
7. «Тоғайлы» сөзі қандай сын есім?
а) негізгі;
ә) сөз бірігуінен жасалған
б) туынды
в) күрделі
8. Гүл сөзін анықтап тұратын сын есім:
а) көмірдей
ә) әдемі
б) толық
в) дөңгелек
9. Қатыстық сын есім:
а) жасыл
ә) шырайлы
б) жеңіл
в) жаман
10. Қатыстық сын есім қатысып тұрған мақалды белгілеңдер:
а) Жақсы – ісімен жақсы;
ә) Сулы жер – нулы жер;
б) Арулар –асыл жандар;
в) Әсем таулар, бақша-баулар көрікті.

Х Тіл мәдениетін дамыту кезеңі
ХІ. Бағалау (парақшалар тарқатылады)
Нені білемін?
Не үйрендім?
Нені үйренгім келеді?

ХІІ. Үйге тапсырма
131-жаттығу
“Білім жолы – нұрлы жол” тақырыбында сын есімдерді қатыстыра отырып, шағын мәтін құрау

Бағалау (парақшалар тарқатылады)№1
Аты-жөні:
Нені білемін?
Не үйрендім?
Нені үйренгім келеді?

Семантикалық карта Аты –жөні:
Зат есімдер
Жалқы есім: - Ағаш, Талғар, көл, Нариман, құс, Жетісу, өсімдік,
Жалпы есім.................................
Сын есімдер
Сапалық – жасыл, шырайлы, әсем, күзгі, сары, сүтті, аппақ
Қатыстық:.............................

Үй жұмысын тексеру кестесі
Перфокартамен жұмыс
Аты –жөні:

Жалпы зат есім
Жалқы зат есім
Деректі зат есім
Дерексіз зат есім
Ережесі:

1---1---1---1
2---2---2---2
3---3---3---3
4---4---4---4
5---5---5---5

Үй жұмысын тексеру кестесі
Перфокартамен жұмыс
Аты –жөні:

Зат есім сөзге кешенді талдау
Мысалы: Алатауға, ойыншықтың
Сөз табы
Құрамына қарай
Тұлғасына қарай
Мағынасына қарай
сұрағы
қосымша
Сөйлем мүшесіне