Натурал сандар халық даналығында

Танжанова Майгүл, Абылғазинова

Тақырыбы: "Натурал сандар халық даналығында"
Мақсаты:
• Сандар ұғымына байланысты халық даналығын дәріптеу, сандардың қасиеті жайлы мағлұматтарды көпшілік қажетіне жарату;
• қазақ халқының қасиетті сандарға ерекше тәрбие көзі ретінде қарағанын дәлелдеу;
Міндеттері:
• натурал сандарға түсінік беру;
• әр киелі сандардың натурал сандар қатарындағы орнын көрсету;
• жиналған материалдарды бір жүйеге келтіру

Натурал сандар дегеніміз не?
Нәрселерді санауда пайдаланылатын сандар натурал сандар деп аталады. Натурал сандар қатары 1 санынан басталады. Натурал сандар ішінде қазақ халқының өмірінде ерекше сипат бере отырып, жиі қолданылатын сандар көп. “3, 7, 9, 40“ сандарын өзіміздің салт - дәстүрімізден, ырым - тыйымдарымыздан, нақыл сөздерімізден мақал - мәтелдерімізден анық көруге болады. Қазақ халқының киелі сандарын оқи отырып, сандар мен олардың сырларын терең ұғындыру арқылы өз бойымызға сіңіріп, әрі қарай дамытамыз.
1 саны туралы:
Алла жалғыз. Алладан басқа ешбір тәңір жоқ.

2 саны туралы:
Күні - түні дем алмайтын екеу: 1. Ай. 2. Күн.
Патшалық құрған екі мұсылман, екі кәпір:
Мұсылмандардан: 1. Сүлеймен. 2. Ескендір Зұлқарнайын.
Кәпірлерден: 1. Налерут. 2. Шиддат.
Пейіште көрінбейтін: 1. Күндіз. 2. Түн.
Пейіште болмайтын: 1. Ауру - сырқау. 2. Ұйқы
Екі нәрсемен дос болу: 1. Әйеліңмен. 2. Бастығыңмен.

3 санының байламдары:
Үш көз: Су анасы – бұлақ, жол анасы – тұяқ, сөз анасы – құлақ
Үш тоқтам: Ақыл – арқан, ой - өріс, адам – қазық
Үш қасиет: өліде – аруақ, малда – кие, аста – кепиет
Үш талғам: мейірім – сауап, жақсылықтан шарапат, жамандықтан кесепат
Үш жүз: Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз
Үш тәтті: жан тәтті, жар тәтті, мал тәтті
Үш қуат: ақыл, жүрек, тіл:
Үш жұрт: өз жұртың, қайын жұртың, нағашы жұртың
Үш із: бала, байлық, бақыт – білім
Үш ғайып: қонақ несібе, ажал
Үш алыс: жер мен көк, жас пен кәрі, жақсы мен жаманның арасы
Үш арсыз: күлкі, ұйқы, тамақ
Үш байлық: денсаулық, ақ жаулық, он саулық
Үш қазына: жүрген із, көне сөз, ескі сөз
Үш мақсат: Саудагер мақсаты – ұту, жол мұраты – жету, дау мұраты – біту
Үш үміт: жазылам деп науқас үмітті, байимын деп кедей үмітті, кетем деп қыз үмітті
Үш қадірлі: ырыс, бақ, дәулет
Үш қадірсіз: жастық, денсаулық, жақсы жар
Үш кемшілік: атың шабан болса – жалғанның азабы, алғаның жаман болса – дүниенің тозағы, балаң жаман болса – көрінгеннің мазағы

4 санының қадір - қасиеттері:
Төрт мүлік: бас сандық, тіл кілт, қол мүлік, аяқ - табақ
Төрт халифа: Әбубәкір, Омар, Оспан, Әли
Төрт қылыш: Хәм хам, Сәм сам, Зұлпхар, Зулқажа
Төрт періште: Жебірейіл, Әзірейіл, Мекейіл, Исрафил
Төрт кітап: Тәурат, Зәбур, Інжіл, Құран
Төрт пір: Жарлының пірі – қалтақ ата,
Ұрының пірі – жалтақ ата
Шебердің пірі – тепшен ата
Кәрінің пірі – кекшіл ата
Төрт тұлға: от, су, жел, жер
Төрт құбыла: Шығыс, батыс, оңтүстік, солтүстік
Төрт маусым: көктем, жаз, күз, қыс
Төрт тоқсан: қыс тоқсан, жаз тоқсан, шілде тоқсан, күз тоқсан
Төрт бұрыш: Шын - машын, Мысыр, Рим, Еуропа елдері
Төрт түлік: Түйе пірі – Ойсылқара
Жылқы пірі – Қамбар ата
Сиыр пірі – Зеңгі баба
Қой, ешкі пірі – Шопан, Шекшек ата