Т.Ахтановтың “Күй аңызы” шығармасын ұлттық құндылықтар негізінде оқыту жолдары
Қазақ әдебиеті – халқымыздың сан ғасырлық тарихы мен рухани дүниесінің көрінісі. Әдеби шығармалар арқылы ұлттың дүниетанымы, салт-дәстүрі, эстетикалық талғамы мен рухани құндылықтары көрініс табады. Осы тұрғыдан алғанда, Тахауи Ахтановтың “Күй аңызы” драмасы – ұлттық болмысты, өнер мен руханиятты, тарихи сана мен патриоттық сезімді ұштастыра білген туындылардың бірі. Әсіресе, бұл шығарманы қазіргі білім беру жүйесінде, нақтырақ айтқанда, мектеп және жоғары оқу орындарының әдебиет сабағында ұлттық құндылықтар негізінде оқыту – болашақ ұрпақтың рухани әлеуетін арттыруда маңызды қадам болып табылады.
“Күй аңызы” – ұлттық рух пен өнердің үндестігі
Тахауи Ахтанов – ХХ ғасырдағы қазақ драматургиясының көрнекті өкілі. Оның «Күй аңызы» атты драмасы қазақ халқының тарихынан, өнерінен және рухани мұрасынан тамыр тартқан күрделі де мазмұнды шығарма. Бұл туындыда қазақтың дәстүрлі күй өнері, сол арқылы берілетін халықтың үні мен зары көркем бейнеленеді. Шығармада өнердің – тек эстетикалық ләззат емес, сонымен қатар ұлттың жаны мен еркіндігі үшін күрес құралы болғаны айқын көрсетіледі.Күй – қазақ халқының ішкі жан дүниесін жеткізетін, рухани тазалық пен еркіндікке үндейтін құрал. Осы ретте шығармада күйші мен хан арасындағы тартыс тек әлеуметтік не саяси қақтығыс емес, рухани әлем мен зорлықтың, өнер мен озбырлықтың күресі ретінде көрінеді. Бұл – ұлттың құндылықтарын танытатын маңызды көркемдік тәсіл.
Ұлттық құндылық ұғымы және оны оқытудағы маңызы
Ұлттық құндылықтар дегеніміз – белгілі бір халықтың дүниетанымын, өмір сүру салтын, рухани және мәдени ерекшеліктерін көрсететін, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын тұрақты құндылықтар жүйесі. Қазақ халқы үшін мұндай құндылықтарға – тіл, дәстүр, өнер, батырлық, отансүйгіштік, адалдық, үлкенге құрмет, еркіндікке ұмтылыс жатады.Бұл құндылықтарды білім беру үдерісінде көркем мәтін арқылы оқыту – оқушылардың ұлттық сана-сезімін қалыптастырып, рухани даму жолында бағдар бола алады. Әдебиет сабағында тек шығарманың мазмұнын баяндап қою жеткіліксіз. Мұғалім оқушыларға сол шығарманың идеялық бағытын, көркемдік құрылымын, әсіресе ұлттық рух пен құндылықтарды ашып көрсету арқылы терең оқытуды мақсат етуі тиіс.
«Күй аңызы» шығармасын оқытудағы әдістемелік бағыттар
Ахтановтың «Күй аңызы» шығармасын ұлттық құндылықтар негізінде тиімді оқыту үшін бірнеше әдістемелік бағыттарды ұсынуға болады:
- Тарихи-көркем талдау әдісі
- Шығармада сипатталатын тарихи кезеңге шолу жасау (хандық билік, күй өнерінің рөлі).
- Сол дәуірдегі қазақ қоғамының рухани ахуалы мен әлеуметтік құрылымын талдау.
- Оқушыларға “өнер мен еркіндік” ұғымдарының тарихи байланысын түсіндіру.
- Кейіпкер бейнесін ұлттық сипатта талдау
- Күйші бейнесі арқылы өнер иесінің еркіндікке деген ұмтылысын, адамгершілік келбетін ашу.
- Хан бейнесі – озбырлықтың, халықтан алыстаудың, рухани жүдеуліктің бейнесі ретінде түсіндіріледі.
- Оқушылармен “ұлттық батыр кім?” деген сұрақ төңірегінде пікірталас ұйымдастыру.
- Интерактивті оқыту әдістері
- Рөлдік ойындар (оқушылар кейіпкерлердің рөлін ойнап, олардың ішкі күйін сезіну арқылы талдайды).
- “Сократ әдісі” арқылы сұрақ-жауап тәсілімен шығарманың терең мағынасын ашу.
- Күй өнері мен әдебиетті тоғыстыру
- Сабақ барысында халық күйлерін тыңдату, оның көркемдік әсерін талдау.
- Оқушыларға күй өнері туралы реферат немесе шағын зерттеу жұмысын тапсыру.
- Драманың көркемдік құрылымына көңіл бөліп, күйлердің символдық мәнін ашу.
- Ұлттық құндылықтарды салыстырмалы талдау
- Басқа әдеби шығармалармен салыстыра отырып (мысалы, М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясы, Ж.Аймауытовтың шығармалары), ортақ ұлттық құндылықтарды іздеу.
- Қазіргі замандағы ұлттық өнердің рөліне баға беру.
Ұлттық тәрбие және рухани жаңғыру контекстінде
“Күй аңызы” шығармасы – оқушылардың рухани тәрбиесіне ықпал ететін маңызды құрал. Қазіргі “Рухани жаңғыру”, “Жаңа Қазақстан”, “Ұлттық мұра” секілді бағдарламалар аясында бұл туындыны оқыту – ұлттық бірегейлікті сақтаудың, жас ұрпақтың ұлттық сана-сезімін қалыптастырудың нақты көрінісі бола алады.Мемлекеттік деңгейде қолға алынып отырған білім беру реформаларының бірі – ұлттық тәрбиені күшейту. Осы тұрғыдан алғанда, «Күй аңызы» сияқты туындылар – тәрбие мен білімнің өзегіне айналуы тиіс. Әдеби шығарманы оқыту барысында оқушылар өз халқының өткеніне үңіліп, болашаққа деген сенімін қалыптастырады.
Қорытындылай келгенде,Тахауи Ахтановтың «Күй аңызы» шығармасын ұлттық құндылықтар негізінде оқыту – қазіргі білім беру жүйесінің негізгі бағыттарының бірі. Бұл – тек әдебиетті оқыту емес, ұлт болмысын, руханиятын, тарихи жады мен мәдени кодын жеткізу жолы. Шығармадағы күй өнерінің символдық мәні, кейіпкерлер арасындағы рухани тартыс, өнер мен озбырлықтың қақтығысы – барлығы да оқушыларға терең рухани тәрбие береді.Ұлттық құндылықтар – ұлттың жаны. Сондықтан білім беру жүйесінде әдебиет сабақтары арқылы осы құндылықтарды жеткізу – болашақ ұрпақты рухани жаңғырту жолындағы маңызды міндеттердің бірі. «Күй аңызы» секілді терең мазмұнды туындылар – осы мақсатқа жетудің тиімді құралы.
Қонақтар,тобындағы қолданушылар пікірін білдіре алмайды.