Бұлшық ет, оның типтері, құрлысы және маңызы

Атырау облысы, Құрманғазы ауданы,
Кудряшов селосы,
Н. В. Гоголь атындағы орта мектебінің
биология пәні мұғалімі Ш. Сабырғалиева

Сабақтың тақырыбы Бұлшық ет, оның типтері, құрлысы және маңызы.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Бұлшық еттің адам денесіндегі түрлері, олардың құрлысы, қызметі туралы түсінік беру.
Дамытушылығы: Сын тұрғысынан ойлану арқылы салыстыруға, мазмұндауға, қорытынды жасауға тәрбиелеу, топпен жұмыс жасауды жалғастыру.
Тәрбиелілігі: денсаулық мәдениетін қалыптастыру, салауатты өмір сүруге тәрбиелеу.

1. Үй тапсырмасын тексеру түрлері:
I.«Білім биржасы сұрақтары»
1. Адамның қаңқасы неше жасқа дейін өседі?
2. Қарт адамның сүйегінде қандай заттар көп болады?
3. Адамда неше қабырға болады?
4. Қозғалмайтын сүйектерді атаңыз?
5. Сегізкөз қай омыртқаға жалғанады?
6. Қандай химиялық элементтен айырылған жілік иілгіш болады?
7. Омыртқа жотасының қисаюы қалай аталады?
8. Адамның омыртқа жотасы неше жерден иіледі?
9. Адамда неше мойын омыртқасы болады?
II. Анатомиялық диктант
I топ
1. Адам қаңқасы қанша сүйектен құрылған? (200 - ден аса)
2. Кеуде қуысында қандай ішкі мүшелер болады? (өкпе, жүрек)
3. Сүйектің пішініне қарай түрлерін атап жазыңыз.
а)......, ә)......., б).......,
(жалпақ) (ұзын) (қысқа)
II топ
1. Сүйектің құрамындағы заттарды жазыңыз
а)......., ә)..........
2. Сүйектің қозғалмалы байланысын........... дейміз. (буын)
3. «Д» дәруменін қайдан аламыз?
а) тағам, уылдырық ә) (күн сәулесі)
III топ
1. Сүйектер байланысының түрлері
а) (қозғалмалы) ә) (қозғалмайтын) б) (аз қозғалатын)
2. Ортан жілік қанша тонна жүк көтереді (1300 кг)
3. Сүйек қандай ұлпадан тұрады? (дәнекер)

III. Сызба түріндегі тест
Қолбасы сүйектері Иық белдеуі
Адам қаңқасының бөліктері бас сүйегі
Қол жіліктері Омыртқа жотасының бөліктері

в) «Алғашқы жәрдем» практикалық тапсырмасы:
- бұғана шыққандағы
- білезік буынының шығуы кезіндегі
г) Оқушылардың білімдерін бекіту, жүйелеу
Оқушыларға бөлініп берілген тапсырмалар бойынша хабарламалар жасалынады, қорытылады.
1. Баланың дене сымбатының ауытқу себептері
2. Омыртқа жотасының қисаюы (сколиоз)
3. Жалпақ табандылық
д) Мақсат қою кезеңі
1. Тірек - қимыл аппаратын не құрайды? (сүйек, бұлшық ет)
2. Бұлшық еттерге тән қасиет (жиырылғыштық)
3. Қандай бұлшық еттерді білесіздер? (бірыңғай салалы, көлденең жолақты, жүрек)
4. Тірек - қимыл жүйесінің қызметі:
а) қимыл - қозғалыс ә) тірек б) пішін беру в) қорғаныштық
II. Жаңа білімді меңгеру кезеңінің жоспары:
1. Бұлшық еттердің түрлері, қызметі, құрылысы (тірек - конспект арқылы түсіндіру, компьютерден көрсету)

Бұлшық еттер
көлденең жолақтары бірыңғай салалы (ішкі мүшелердің (қаңқа бұлшық еттері) қабырғасын түзеді, ішек, қарын, өңеш т. б)
тез жиырылатын көлденең ақырын жиырылатын ұзын жолақты талшықтардан тұрады талшықтардан тұрады
Бұлшық еттердің құрылысы ет талшықтары қабықшасы
ет будандарын түзеді, сырты дәнекер ұлпамен қапталады
(Фасция)

Бұлшық еттер атқаратын қызметіне қарай
бүгілетін жазылатын
белдік тәрізді, санның төрт басты, сіңірлі балтыр,
екі басты еті аяқ басы еттері

Атқаратын қызметіне қарай түсі
қарт адамдарда күрең қызыл ашық қызғылт нәрестеде
көп жұмыс істейтін адамдарға аз жұмыс істейтін адамдарда
Еттер көлеміне қарай: жалпақ, қысқа ұзын, тұлға омыртқа, қабырға аралық қол - аяқ
2. Бұлшық еттердің негізгі топтары, қызметі
Тұлға еттері Кеуде еттері
кеуде құрсақ арқа үлкен, кіші алдыңғы тіст ішкі, сыртқы қабырға
кеуде еті тәрізді ет аралық

Құрсақ еттері
ішкі, сыртқы қиғаш еті тік ет ішкі, сыртқы көлденең көк ет

Арқа еттері
трапеция тәрізді ет жалпақ ет жауырынды көтеретін ет

Бас бұлшық еттері
Шайнау Ымдау
Самай, шайнау Көздің, ауыздың, шеңберлі еті,
екі қанат тәрізді бет, күлу, ұрт, шаршы
(ішкі, сыртқы)
Мойын еттері
жалпақ төс, бұғана сатылы
Қызметі: мойынды бұру, басты еңкейту
Қол еттері

иық белдеуі нығыз қол еттері
жауырынның қыр үсті, қыр екі басты, үш басты,
асты, жауырын асты еті, шынтақ еті, қолбасы
дельта тәрізді ет еттері
Аяқ еттері

жамбас еттері нағыз аяқ
мықын, бел, үлкен, белдік тәрізді, санның төрт басты,
ортаңғы, кіші бөксе екі басты, жұқа, жартылай сіңірлі
балтыр, аяқ басы еттері
III. Сабақтан алған білімдерін бекіту.
«Ой қозғау».
1. Адамда қанша бұлшық еттер болады.?
2. Бұлшық еттердің негізгі топтарын атаңыз.
3. Арқа бұлшық еттерінің қызметі.
4. Мойынұлшық еттерінің қызметі.
5. Бұлшық еттің қажуының алдын алу себептері.
6. Адам қай кезде тез қажиды. Себебін түсіндір.
а) сағат жүргенде б) сағат тұрғанда.
Әр топқа сабақты қорытындылау мақсатында сөзжұмбақ үлестіріледі. Оқушылар ұжымдаса отырып шешулеріне болады.