Зең саңырауқұлақтары: Біздің достарымыз және біздің дұшпандарымыз

Солтүстік Қазақстан облысы, Ақжар ауданы КММ
№2 Ленинград орта мектебінің 3 сынып оқушылары
Ғалиақбар Ақторғын мен Зайныш Қасым
Жетекшісі: Байгожина Асемгуль Серикбаевна
бастауыш сынып мұғалімі

Зерттеу жұмысы
Тақырыбы:
Зең саңырауқұлақтары: Біздің достарымыз және біздің дұшпандарымыз

Бағыты: химия, биология

ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТЫ:
Адамның өміріндегі зең саңырауқұлақтарының рөлін бағалап, олардың басым түсетін оң немесе теріс әрекеттерін анықтау.
ЗЕРТТЕУДІҢ ӨЗЕКТІЛІГІ:
Бастауыш сынып оқушылары зең саңырауқұлақтарының тұрмыстағы пайдасы мен зиянын жақсы білу керек.

ЗЕРТТЕУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ:
1. Неліктен саңырауқұлақтар ерекше патшалық екендігін білу.
2. Адам өміріндегі зеңнің теріс рөлін анықтау.
3. Адам өміріндегі зеңнің оң рөлін анықтау.
4. «Екі жақты» салыстыру және басым түскен рөлді анықтау.
5. Зең саңырауқұлақтарының дамуы үшін қажетті жағдайларды тәжірибелік түрде анықтау.

ЗЕРТТЕУДІҢ БОЛЖАМЫ:
Егер біз зең саңырауқұлақтарының оң және теріс әрекетін бағаласақ, онда олардың биосферадағы заттардың айналымында үлкен рөлді атқаратындығы туралы қорытындыға келеміз.

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
I тарау. Зерттелетін мәселенің теориялық талдануы.
1. 1 Саңырауқұлақтардың алуан түрлілігі.
Саңырауқұлақтар – Жер бетіндегі ең саны көп тірі ағзалар. Саңырауқұлақтардың көбісінің микроскопиялық өлшемдері бар болса да, олардың арасында біздің ғаламшардың мекендеушілерінің арасындағы ең ірілері де бар. Саңырауқұлақтар барлық жерде - ормандарда, шөл жерлерде және тіпті адамның терісінде де кездеседі. Өсімдіктерден айырмашылығы, саңырауқұлақтар қараңғыда өсе алады, өйткені өмір сүру үшін оларға дайын органикалық азық қажет. Саңырауқұлақтардың көбісі өлі органикалық қалдықтармен қоректенеді, бірақ кейбір түрлері тірі қоректен де бас тартпайды. Біз оларды көп жағдайларда мүлдем байқамаймыз: саңырауқұлақтардың көбісі өздерінің азықтарының бойында өмір сүреді және біздің көзімізге көбею кезеңінде ғана көрінеді.
Саңырауқұлақтардың жемісті денелері – ғаламшардағы тірі нысандардың ең қызықты түрлерінің бірі. Олар өздерінің пішіндерімен құстардың ұяларын, шаштың будасын және тіпті адамның құлағын еске түсіруі мүмкін. Жемісті денелер споралардың пайда болуы мен таратылуы үшін қызмет етеді және көп жағдайда жерде немесе ағашта өседі (1 Қосымша).
Саңырауқұлақтардың сабақтары, тамырлары мен жапырақтары болмаса да, бұрын көптеген натуралисттер оларды өсімдіктердің тобына жатқызған болатын (2 Қосымша). Бірақ содан соң ғалымдар керемет жаңалық ашты: өсімдік ағзаларына қарағанда, саңырауқұлақтардың жануарлармен ұқсастығы көп болып табылады. Сондықтан оларды бөлек патшалыққа бөліп тастаған.[1]
«Бір түрлі» саңырауқұлақтар болмайды – осы тірі ағзалар айтарлықтай қатты өздерінің пішіні мен денелерінің құрылысымен ажыратылады. Дегенмен барлық саңырауқұлақтарға бір ортақ белгі тән болады: олар өмір сүру үшін дайын органикалық азықты сіңіреді. Бірақ егер жануарлар алдымен азықты жұтып, содан соң оны сіңіретін болса, онда саңырауқұлақтар керісінше, алдымен азықты бөліп алып, содан соң пайда болған сіңімді заттарды сіңіреді. Осы жұмысты гифтар - жұқа аралықтар орындайды, олардың қалыңдығы бір торшадай болып, сіңімді субстратқа енеді. Саңырауқұлақтардың гифтары өте жұқа болғанымен, керемет ұзын болуы мүмкін. Олар жиі жағдайларда ағаштардың тамырларынан бас жақтарға қарай созылады немесе топырақта үлкен тармақталған желілерді - саңырауқұлақ жармасын немесе мицелийді (№2 Қосымша) құрайды. Ағашпен қоректенетін кейбір саңырауқұлақтардың гифтары (жұқа аралықтар орындайтын, қалыңдығы бір торшадай жіпшелер), бір ағаш ғимараттан басқасына қарай созыла алады және осындай жолмен бүткіл көшені өзімен орап алады. [1]

1. 2 Саңырауқұлақтардың құрылысы, өмір сүру жағдайы мен көбеюі.
Зең барлық жерде кездесіп, біздің ғаламшар мен біздің өміріміздің ажырамас бөлігі болып табылады. Біз тіпті оны көрмесек және сезбесек те, ол әрдайым біздің қасымызда болып табылады. Зеңнің қарқынды өсуі мен көбеюі мүмкіндігінше сирек кездесу үшін, зиян келтіретін саңырауқұлақтардың әрекеттері туралы өсімдіктерді жақсы көрушілердің білуі маңызды болып табылады.
Қарапайым халықта «зең» деп жинақты сөзбен, саңырауқұлақтардың колонияларын атайды, олар әртүрлі болады. (3 Қосымша). Алуан түрлі саңырауқұлақтар, «алуан түрлі» спектрдан басым түсіп, әртүрлі түстер мен реңдерге боялуы мүмкін. Көп жағдайда қызыл, сары, жасыл, көгілдір, қара, күңгірт, сұр, қызғылт және ақшыл көк реңі бар ақ зеңдер кездеседі.
Мысалы ақ және қара нанның үзімдерін нан салғышта бірнеше күнге қалдырыңыз. Оларда ақ, сарғыш немесе жасыл зеңнің таңбалары пайда болады. Зең саңырауқұлақтары нанда, вареньеде және басқа өнімдерде орналасып алады.
Саңырауқұлақтардың қалыпты өсіп және дамуы үшін, сіңімді ортадан басқа, сыртқы ортаның басқа факторларының белгілі бір үйлесімі қажет. Ылғалдылық пен температураның мәні едәуір болады.
Көптеген саңырауқұлақтар споралардың көмегімен көбейеді, олар спорангияларда пайда болады. Қалпақты саңырауқұлақтардың споралары жемісті денелерде жетіледі. Зең саңырауқұлақтарының споралары спорангияларда пайда болады, олар гифтардың ұштарында қалыптасады.