Д.И.Менделеевтің ғылыми шығармашылық жетістіктері

Астана қаласы, №53 мектеп – лицейінің
химия-биология пәні мұғалімі:
Князова Ақмарал Қамбарбекқызы

Конференция сабақ
Тақырыбы: «Д.И.Менделеевтің ғылыми шығармашылық жетістіктері»
Сыныбы: 8-9-10 сыныптар

Тақырыбы: «Д.И.Менделеевтің ғылыми шығармашылық жетістіктері»
Мақсаты: Оқушылардың химия пәніне деген ынтасы мен қызығушылығын, белсенділігін периодтық жүйенің дамуы жүйесінде арттыра отырып, элементтердің маңызы мен қасиеттерін талдауға және терең білім мен парасатты тәрбие беруге баулу.

Жүргізуші:
Элементтерді жүйелеуге әркімдер ақ еңбек еткен
Ойлағаны орындалмай, еңбектері босқа кеткен
Заманында бар элементті топқа бөліп,
Заңдылықты ашуға Менделеевтің қолы жеткен
Ол заңмен жеті период орналасқан
Тігінен сегіз топқа арна ашқан
Толтырып сол арнаның бос орнын
Бұл күнде бар элемент 100 ден асқан
Жүрмейсің мұны біліп қате басып,

Атомдар жұмбақтарын тұрады ашып
Бар элемент таңбасы осында тұр
Сап құрап массаға сай қатарласып
Әрбір топ өз алдына бір бір дастан
Ғылымның дамуына үлес қосқан
Алпыс үш элементтің сырын біліп
Кейбірін Менделеев болжап ашқан
Период басталады металдардан
Инертті алты газбен аяқталған
Жетінші период та бітпей келген
Бұл күнде ақтауға таяп қалған
Период заңымен құрған қатар

Біріншіден бейметалдық топқа жатар
Кішіге, үлкенге де, бітпегенге
Период осы заңын қайталатар
Әрбір топ басы жеңіл элементтен
Массасы артқан сайын төмен кеткен
Төмендеп тұрғандары жоғарыдан
Металдық қасиетін басып өткен
Кестеден түрлі түстер көрінеді
Бәріде деңгейге сай өріледі
Заң ортақ, период ортақ, топта ұқсас
Заңдылық зарядтармен бөлінеді
Данышпан жолмен жүріп алдындағы
Белгілі сан ғылымның ашылғаны
Ілімнің білу үшін сырын жетік
Үйрен сен валенттілік формуланы

Жүргізуші: Д.И. Менделеевтің өмірі мен шығармашылығы жайлы оқушылар баяндама оқиды.
Химиктердің ауылында
Арнаулы сол бір кеште
Химияның тойы болды
Алтын тойын басқарыпты
Элементтер қауымында
Менделеев кестесінде
Ән, күй, айтыс, ойын болды
Қызық айтыс басталыпты

Платина
Өзгелердің бәрінен
Айтысқа шық, қорғасын ау
Нағыз жылтыр қатты затпын
Артық сөзбен қызба бірақ
Орным бірақ кеш қойылып
Алдымен сен орныпсың ау
Сол көңіліме қатты батты

Қорғасын
Қорғасынға қол тигізген
Жауына бас игізген
Іші тарлар қайдан шықты
Бола қоймас мендей мықты
Өжеттенген қаһарманмын
Айтысуға құқылымын
Тоғызыншы қатарданмын
Абырой жоқ егесуден
Алға қой деп қасармаймын
Жөні емес бұл құтылудың
Платина, мұның болмас
Артық атақ сұрағаның

Платина
Сүйрік тілді элемент көп
Сүйінетін кіл отына
Жеңіл ойлық мен емес, тек
Жеңілмейді платина

Темір
Әй, платина, қорғасындар
Босқа айтысып әуреленбе
Орынтыңдар, нық
Өкініш бар, бірақ менде
Титан қалай бұрын шықты
Сырыңды айт енді сен енді
Айтысайық болсаң мықты

Титан
Темір неге жарқылдадың
Титтей артық жерің бар ма?
Кешірмейді парқым әлі
Кем болмаймын елім барда

Күміс
Қайда күміс сыңғырларым
Қалай мұнша артта тұрмын
Орным неге құлдырады?
Тек жетінші сортта тұрмын
Еркіндетіп сутекті әбден
Ең алдыға қойыпты ғой
Қоспаймыз оны судан
Сәрі ғалым айыпты ғой

Сутегі
Сутегімін судың арғы тегімін
Суда нашар металды еримін
Түссіз иіссіз дәмсіз газбен желден
Серігімін оттегі атты серінің
Жалынымен металдарды кеседі
Кавендиштің көргенімен ашылдым

Адам суды өмір нәрі деседі
Жүйеде де бірінші мен тұрамын
Сыңарыммен бірге әркез тұрамын
Массам да бір тек бірінші келемін
Мен боламын сылдыраған бұлағың
Он төрт есе жеңілмін мен ауадан
Он алты пайыз жер бетіне тарағам
Тіршіліктің тынысы суда боламын

Магний
Мен магний күміс түсті металмын
Көп жағдайда магнезия аталдым
Жапырақта хлорофилді түзуші
Тіршіліктің көзі болып кете алдым
Жануарда адамда бармын мен
Талай снаряд бомбаларды жардым мен
Қайткенде де, болашағым зор менің
Полиграфияда да артты маған зор сенім
Тіршіліктің тірегімін көзімін
Дұрыс болар есте сақтап сенгенің

Күміс
Мақтанасың сен ғана жер бетінде
Ғажайып бор металды келбетінде
Түсін, түрін , қадірін, қасиетін
Келер мекен менімен теңдесуге?!
Сабырлысың күмістей
Салмақты деп мақтайды
Мен тұрғанда аппақ боп
Қарап саған жатпайды
Жарыста топта озғанда
Тағады мені төсіне
Алтынның басқа алдыма
Түсетінін жоқ шығар
Мақтанбайын несіне

Алтын
Мақтана бер, мақтана бер күмісім
Алтын ағаң қоштаған да інісін
Кетпе бірақ ұмытып сен жарқыным
Ардақтымын жасына да кәріне
Дүниенің менмін көркі әрі де
Толықсыған толған айдай жарықпын
Өлшемімін барлық баға нарықтың
Бар базардың әлемге ортақ тілі мен
Даңқ болып омырауға да ілінем

Алюминий
Болмаса да айтарлықтай салмағым
Мен көбінен ардақтымын алдамын
Ұшақ болып аспанға ұшып қалықтап,
Жердің жүзін көк аспанда шарладым
Дюралюминий дейтін менің қоспамды
Әспеттейді химияның достары
Осыларға төсек, үстел, ыдыспен
Бағандардың бұйдаларын қос тағы
Қағазда мен қант шәйді сәндеген
Тоққа балқып келіп тұрған ән де мен

Кальций
Кальций деген күміс түсті металмын
Өмір бойы керегіне жете алдым
Менмін ақ бор, әктас, мәрмәр ғанамын
Тіршілікке қажет металл аталдым
Қыртысында жердің менде кездесем
Артық болмас «жер металлы мен десем»
Ғарыштағы ракетада ұшақта
Қолтаңбамды сен табасың іздесең
Жануардың бақалшағы қаңқасы
Жер бетінің минералды әр тасы
Сан құрылыстың сәулеті негізі
Қаланады менен ғана ойланшы

Темір
Мақтанбаймын, қараңдаршы халайық
Айналаға көз жүгіртіп қарайық
Болат жолды бөгей алмас ешбір күш
Кәне менің қасиетімді санайық
Жаратсам тыңнан топырақ көтеріп
Тырмалаймын тұқым шашып неше пұт
Ғарышқа да алып ұшып адамды,
Жерді айналдым артыма от із қалдырып

II. Білімді мыңды жығады. Викториналық сұрақтар:

Д. И. Менделеев неше жасында оқуға барды? (5 жасында гимназияға оқуға түскен)
1. Д.И. Менделеевті алғаш ғылымға қызықтырған ұстазы кім? (орыс химиясының атасы А. А. Вознесенский)
2. Д. И. Менделеев өзінің магистрлік диссертациясын қашан және қанша жасында қорғады? (1856 жылы 22 жас)
3. Д. И. Менделеев өзінің докторлық диссертациясын қашан және қанша жаста, қандай тақырыпта қорғады? (32 жасында 1865 жылы спирттің сумен қосылысы)
4. Нешінші элемент Д . И. Менделеев атымен аталады, кім ашты? (№101 Менделеевий, 1956 жылы Американ ғалымдары)
5. Д.И. Менделеев атымен аталатын қандай жер, су, мекемелері білесіздер? (химиялық элемент, Курил аралында жанартау, Солтүстік Мұзды мұхитта Менделеев жоталары, метеорологиялық ғылыми зерттеу институты және бүкіл әлем оқушылары оқып жатқан периодтық заң)

6. Қорытынды
Бір күні тісі ауырған адам дел-сал болып келе жатты. Айналадағы кісілерден жәрдем сұрағысы келіп, айналаға жалтақ жалтақ қарады.Содан Менделеев кестесінің қасынан өтіп бара жатып, кестеге телміре қарады.Кестедегі элементтер мұның жайын түсініп, оларға тіл бітеді.Әркім өз көмегін ұсынғысы келеді.Ең әуелі сөзді иод бастайды.
Иод мен емші элементпін.бірақ тіс ауыруына көмектесе алмаймын
Содан көмекке темір ұмтылды.

Темір: мен гемоглобин көтеруге бірден бір себепшімін. Бірақ, өкінішке орай, мен де сенің тіс ауруыңа көмектесе алмаймын. Бірақ менің жақсы ұсынысым бар. Көмекке мышякты шақырайық.Бәрі мышякты көмекке шақырады. Барлығы бірігіп Арсеникум (мышяктың латынша атауы) деп шақырады.
Мышяк: иә мені де медицинада қолданады. Әсіресе тістегі құртты өлтіруге бірден бірден себепшімін. Қазір мен сенің ауруыңды жеңілдетемін (ауру адамның тісін сипайды)
Барлық элементтер жиналып адамға көмекке ұмтылды.Ал, мышяктың көмегімен адамның тісі құлан таза жазылып кетті.