І. Жансүгіров «Күй» поэмасы

Сабақтың тақырыбы: І. Жансүгіров «Күй» поэмасы
Мақсаты:
А) Поэманың сюжеттік негізіне алынған күй аңызының мазмұнын, негізгі идеясын меңгерте отырып, қобызшы тартқан «Бозінген» күйі, оның күй тарту шеберлігін тереңірек ұғындыру.
Ә) Талдау арқылы оқушының білім дағдыларын дамыту. Әдеби дүниетанымдарын кеңейту, қосымша деректер арқылы пәнге деген қызығушылығын арттыру.
Б) Өнер құдіретін бағалауға, қазақтың күй өнері мен күйшілігіне құрметпен қарауға, мейірімділікке, адамгершілікке, елжандылыққа тәрбиелеу.
Түрі: дәстүрлі
Сабақтың типі: жаңа сабақ
Пәнаралық байланыс: ән сабағы
Әдістері: жинақтау, талдау, анықтау, салыстыру.
Көрнекіліктері: электронды слайдтар, үнтаспа, домбыра, кітаптар.

Барысы:
Үй тапсырмасын тексеру.
Оқушыларға түрлі түсті топшамалар таңдатып, артындағы сұрақтарға жауап алу. Сол арқылы төрт топқа бөлу.
1. Сәкен Сейфуллин қай жылы, қай жерде дүниеге келген?
2. Сәкен Сейфуллиннің анасы мен әкесі кім?
3. Сәкен қай жерден білім алған?
4. Сәкеннің шын есімі?
5. Сәкеннің поэмаларын ата.
6. Сәкен Сейфуллиннің романын ата.
7. «Ақсақ киік» өлеңінің тақырыбы мен идеясы
8. «Ақсақ киік» өлеңінде ақын киіктің сұлу, әрі мүскін халін қалай бейнелейді?
9. «Ақсақ киік» өлеңі қанша буынды, қандай ұйқасқа құрылған?
10. Сандалып келе жатты ақсақ киік,
Бір тоқтап, анда - санда әлін жиып...?
Ақ бөкен сахараның ботакөзі,
Атты екен қандай мерген көзі қиып?
- деген жолдардан метафораны табыңыз.
11. Қиырсыз, Бетпақдала... қураған шөл...
Жалғыз - ақ сырғаңдайды қоңылтақ жел.
Меңіреу... тірі жан жоқ... жып - жылмағай...
Ел қайда? Ел – алыста - шулаған ел?
- деген жолдардан эпитеттерді табыңыз.
12. «Ақсақ киік» өлеңінен үзінді оқыңыз.
13. Сәке өз шығармаларында ерлікті, сұлулықты, адалдықты жырлады. Оның шығармаларындағы сұлулықтың символы нелер?

І. Қызығушылықты ояту
«Ой қозғау» стратегиясы.
- Балалар, Сәкенді біз сыршыл ақын деп танимыз. Оның сезімтел болып өсуіне туған жерінің тамаша табиғаты әсер етпей қоймаған екен. Оның елінде көптеген әнші - ақындар болған екен. Сәкеннің алғаш тыңдап, мол әсер алған жайлары ауыл - аймағындағы ақын, әнші - домбырашылардың өлең айту, күй тарту өнерлері ақынның поэзияға, ән - күйге құмарлығын ерте сергітті.
- Шын мәнінде барлығымыз да ән - жыр тыңдағанды жақсы көреміз, солай емес пе? Олай болса күй тыңдап көрейік..
- Күйден қандай әсер алдық?

ІІ. Мағынаны тану
- Бүгінгі біздің жаңа тақырыбымыз да осы күй өнері туралы болмақ.
Жаңа тақырып І. Жансүгіров «Күй» поэмасы.
1. Ақынның өмір жолына шолу
1894 жылы бұрынғы Қапал уезі, Ақсу болысында (қазіргі Алматы облысы Ақсу ауылында) туған. Анасынан ерте қалған Ілияс әкесі Жансүгірдің тәрбиесінде өседі. Жансүгір хат танитын, шағатай тіліндегі кітаптарды жинайтын, аңыз - ертегілерді, батырлық жырларды, тарихи оқиғаларды, жақсы білетін, әңгімеші, домбырашы болған.
Халқымыздың құт - береке дарыған, ежелден ақындық, батырлық, даналық мекені Жетісу өлкесінің перзенті Ілияс көкірегіне жас кезінен бастап ән мен жырдың, өлең мен күйдің небір асыл нұсқалары ұялаған.
Алғашқыда әкесінен хат таныған, одан соң молда алдын көрген Ілияс кейін Қарағаш деген жердегі мектепте оқиды. 1925 жылы Мәскеудегі журналистика институтына түсіп, оны 1928 ж бітіріп шығады. Елге келіп “Еңбекші қазақ” газетінде еңбегін жалғастырады. Қазақ өнеріің сері ақыны Ақан жайында “Құлагер” поэмасын, қазақ өнері, күйін аспандатқан “Күй”, “Күйші” поэмасын жазады. Туған даласы, Отан туралы сүйіспеншілігін “Дала” поэмасында ақтарады.
Ілияс лирикасының асқар шыңы атақты “Күй” поэмасы. “Күй” поэмасында ғасырлар бойы халқымызбен бірге жасасып, атадан балаға мирас болып, уақыт сынынан сүрінбей келген, бір ғасырлық шежіренің куәсі болған, титтейінен Ілиястың құлағына сіңісті, жүрегінің төрінен орын алған, жазуға түрткі болған қасиетті қобызшылық дәстүр жайлы сыр толғап, күйшілік өнерді дәріптейді.
2. Өлеңді мәнерлеп оқу (баяу күй әуені ойналып, суретті слайдтар көрсетіледі)
3. Сөздік жұмысы
• Бақайшақ - аяқтың башпай тұсы.
• Қорда - заттың үйіндісі.
• Ақшам – іңір, апақ - сапақ кез.
• Селеулер – селдіреу.
• Өліара – ескі ай мен жаңа айдың аралығындағы мезгіл, уақыт.
• Тақым – тізенің астыңғы, ішкі жағы.
• Бұйда - түйенің не өгіздің мұрындығына тағылған ұзындығы 2 - 3 құлаштай бас жіп, бау.
• Үргенші - Ежелгі қала, ортағасырлық Хорезм мемлекетінің астанасы.
• Саңғыраған – айқайлаған дыбыс.
• Дабырауын – айқай – шу, даурықпа сөз.
Поэма - (грекше poiema - туынды) өмірде болған, не болуға тиіс күрделі құбылыстар мен келелі оқиғаларды, алуан - алуан адам тағдыры мен заман шындығын көлемді, желілі, эпикалық не лирикалық сипаттағы өлеңмен суреттеу.
«Кубизм» стратегиясы
І. Жоспарлау (шығармаға жоспар құру)
Қобызшы бейнесі, «Бозінген» тарихы, «Күй күшті, тауды - тасты бұзатұғын»
ІІ. Анықтау (ақын қолданған бейнелі сөздерді, теңеу, эпитеттерді табу)
Теңеу Эпитет Кейіптеу
Екі көз жасты өзендей сорғалатып Күл көрпе, қорда төсек, қара тас, алтын басты, құба құм, қоңыр түн, әсем күй, жүйрік үн, зарлы қобыз, алтын күн, мұңды дауыс Кейде күй, талмаураған, талықсыған,
Кейде өжет, кейде долы албыртсынған,
Сыр суы көңілі босап, сыңқылдаған,
Тұнжырап, жейде, жыңғыл дым үндемей,
Күйініп көкте жұлдыз жел жылаған.
Селеулер жел оятқан билеген би.
ІІІ. Зерттеу (күйге тән сипаттарды жинақтау)
ІҮ. Салыстыру ( С. Сейфуллиннің “Ақсақ киік” өлеңі мен І. Жансүгіровтің “Күй” поэмасын салыстыру, ортақ қасиетін табу)
С. Сейфуллиннің “Ақсақ киік” өлеңі Ортақ қасиеті І. Жансүгіровтің “Күй” поэмасы
1. Бетпақ дала көрінісі, киіктің сұлулығын, мерген қолынан жаралануы сипатталады.
2. Жазықсыз киіктің мұңы.
3. Өлең Екі ақын да жануарлар басындағы зар мен мұңды шебер, көркем бейнелейді.
Сыршыл ақындар. 1. Қобызшы Молықбай шалдың ерекше орындайтын күй, Бозінген зары, күй құдіреті сипатталады.
2. Ұры қолына түскен інген зары.
3. Поэма

ІІІ. Толғаныс
«Соңғы сөзді мен айтайын» стратегиясы.
Бүгінгі сабақтан не түйгенін ауызша айтып өту.(оқушылар дөңгеленіп тұрып, бір - біріне қобызды ұсыну арқылы ойларын жеткізеді)
Үй тапсырмасы:
• Поэмадан үзінді жатқа оқу.
• «Күй» поэмасы туралы ойтолғау жазу
• Шығарманың композициялық құрылымына талдау жасау.
• Бағалау

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы,
Құттықожа ауылы, № 164 орта мектептің
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі
Тайманова Манат Тамшыбаевна