Наурызым қорығы

Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы Қазақстанның ертеден келе жатқан қорықтарының бірі, ол 1931 жылы ұйымдастырылған. Қазіргі кездегі алаңы 1914, 0 мың гектарды құрайды. Әкімшілік жағынан Қорық Қостанай облысының Наурызым мен Әулиекөл аудандарында орналасқан.
2002 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі Наурызым қорығын «Солтүстік Қазақстанның даласы мен өзендері» номинация құрамында Бүкіләлемдік мәдени және табиғи мұрасы ЮНЕСКО Тізіміне ұсынды.
Қазіргі кезде Наурызым қорығының үстіңгі қабаты жасы және құрамы әртүрлі геологиялық шөгінділер жабылған, содан жоғарғы әртүрлі жануарлар әлемі, ала - құла, топырақ өсу жабылғысы қалыптасады.
Қорық аумағы үш телімнен тұрады – Науырзым, Тірсек және Сыпсын, олар толық экологиялық бағыттарын өңірдің экожүйесін ұсынады. Қорық флорасы 687 жоғарғы өсімдіктер түрінен тұрады. Бұл дала жері үшін орташадан 3 есе көп.
Торғай орталығының жырасында төбе болып үйілген құм алқабында қордың ең үлкен орман алқабы Науырзым бор 16 мың гектар алқапта орналасқан. Бордың сиретілген саябақ қарағайлары, толып жатқан қоқыстар азайтылып, қайын және көктерек ағаштарымен дала телімдерімен аумастырылады.
Көктем келген мезгілде дала көк кілемге айналады. Орман шабындығында ашық - сары түс адонистер, ал саз телімдерінде иіліп тұрған қызғалдақтар және екі түсті қызғалдақтар көктеп шығады. Мамыр айының басында әдемі Шренк қызғалдағы шығады, ойпаң жерлерде нәзік - қызғылт түспен дала бадамгүл бұтақтары ашылады, спера, ирис және басқа да гүлдер гүлдене бастайды.
Қордың аумағында 342 омыртқалы жануарлар түрі белгіленген: 44 аңдар түрі, 282 құстардың түрі, рептилия мен амфибияның 3 түрінен және 10 балық түрлері. Наурызым борында тиіндер, тышқандар, қояндар: орман аққояндары және дала ор қояндары бар. Бұл жерлерде кәдімгі ірі кірпікшешен және кішкентай, құлақты дала кірпікшешендері жүреді.
Негізгі фаунаны сүтқоректі кеміргіштер: сұр тышқандар, тышқандар, аламандар (кәдімгі, эверсман, жоңғар), саршұнақтар (үлкен, кіші, сары) және дала суырлары құрайды.
Көп омыртқалы жыртқыш аңдар: аққалақ, ақкіс, дала күзені, борсық, қарсақ, түлкі, қасқар.
Ең ірі сүтқоректілердің түрлері: бұлан, елік, қабан, 1990 - жылдың басына дейінгі жазда бөкен, киік табындары жайылып жүрген.
Фаунада 155 ұя салушы құс түрлері бар, Қазақстанның қорықтарындағы ең көбі, Марқакөлден басқалары. 127 түрлері ұшатын, кезбе немесе қыстаушы құстар болып табылады.
Сирек кездесетін құстардың 40 түрі ұсынылған: 35 Қазақстанның Қызыл кітабына кіргізілген, 17 – Халықаралық (МСОП).
Наурызымның бір аймағында ғана бүркіттің 4 түрі ұя салады: бүркіт, қарақұс, субүркіт және дала бүркіті. Қарақұстардың ұя салу топтасуы 40, субүркіттері 18 - 20, балобандар 16 - 20, бүркіттер 3 - 4 жұпқа шейін жетеді.
Фауна су - батпақты жердің құстарының 110 түрінен тұрады. Қорда 300 - ден 22 мың гектарға дейін жететін 12 ірі өзендер бар.
Көбінен ішінде бірде - бір – ол Наурызым қорығы, онда үнемі зерттеулер жүргізіліп отырады. Көп жылдар бойы ММУ студенттері мен ғалымдары үшін қыр базасы болады, мұнда орнитология және экология саласында классикалық жұмыстар орындалды.