Жұмыр құрттар

Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, Әйтеке би кенті
№266 мектеп-лицей биология пәні мұғалімі Ғ. Арықбаев.

Сабақтың тақырыбы: «Жұмыр құрттар»
Сабақтың мақсаты: Құрттардың түрлерін, айырмашылықтарын, құрылысын тірек-сызба нұсқалары арқылы білу.

Білімділік: Оқушыларға жалпақ құрттарды естеріне түсіре отырып, жұмыр құрттар типіне жататын жәндіктерге түсінік беру.
Дамытушылық:. Жаңа сабақтағы басты мәселеге назарын аударып, жеке тұлғаның ойлау және есте сақтау қабілетін жетілдіріп, шығармашылық ізденісін дамыту
Тәрбиелеу:Оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, сабаққа өз еркімен белсене араласуы, білімдерін көрсете алуға ықпал ету, жауапкершілікке, өз бетімен еңбектенуге, өзін-өзі басқаруға үйрету.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ. Білімді тиянақтау.
Сабақтың әдісі: деңгейлік тапсырма, сұрақ-жауап.
Көрнекілігі: интерактивті тақта
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
а)оқушылармен селемдесу.
ә)түгендеу.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту
ІV. Сабақты қорытындылау.

Жұмыр құрттар - денесі буылтықтарға бөлінбеген, шұбалаңқы, цилиндр пішінді немесе
ұршыққа ұқсас жәндіктер - құрсақ кірпікшелі құрт, зымырық, қылтыңбас, жіпше құрт қылқұрт.

Жұмыр құрттардың 20000-нан астам түрі бар көпшілігі дара жынысты Ауыз қуысы дененің алдыңғы жағында Аналь тесігі артқы жағында орналасқан Тыныс ал және қантарату жүйесі болмайды теңіздерде, тұщы суда, топырақта, кейбір түрі адамдарда, жануарларда, өсімдіктерде паразиттікпен тіршілік ететін жәндіктер.
Жұмыр құрттардың денесі 3 қабаттан тұрады:
1. Ең сыртқы қабаты-сірқабық
2. Ортаңғы қабат-гиподерма
(тері астындағы қабат)
3. Ең астындағы қабат-біріңғай салалы бұлшықет
Сірқабық - өлі ұлпа, сондықтан ағза денесінің өсуіне мүмкіндік бермейді, өзі өспейді.
Жұмыр құрттар денесі өскен кезде сірқабықты сыпырып тастайды
Жұмыр құрттардың сірқабықты тастауы түлеу деп аталады
Гиподерма(грекше “гипо”астында, ”дерма” тері) қабаты
Сірқабатты астарлап жатады
Астыңғы жағынан біріңғай салалы бұлшықет қабатына қосылады

Паразиттік жолмен тіршілік ететіндер: Суыртқы - адамға және жануарларға зиян келтіретін жұмыр құрттар
Суыртқы-тері астында
Трихинела-бұлшықеттерде Ішексорғы, үшкірқұрт-ішекте

Ересектерден гөрі жасөспірім дер мен балалардың аш ішегінде орнығатын, екі ұшы да сүйірленіп келген, дене тұрқы 20см-ге дейін жететін ақшыл немесе сарғыш түсті жұмыр құрт - ішексорғы деп аталады

Ішексорғы
1. Аналығы
2. Аталығы
Ішексорғының құрылысы - алдыңғы ұшында ауызы, соңғы бөлігінде аналь тесігі болады. Ауызында үш ерін бар. Құрт сол еріндері арқылы ішектің қабырғасына қадалады. Денесінің сырты сірқабықпен қапталған. Көзі жоқ.
Қоректенуі - Қорегі ауызынан түтік тәрізді ішекке өтеді. Ішек 3 бөліктен құралады:алдыңғы, ортаңғы және соңғы. Қорытылған қоректі ішектің қабырғасы сорып, дене қуысын толтырып тұрған сұйықтыққа жеткізеді де, оны дененің жасушалары сіңіреді. Қорытылмай қалған қорек қалдығы дененің соңғы бөлігіндегі аналь тесігі арқылы сыртқа шығады.

КӨБЕЮІ - дара жынысты жәндіктер. Ұрықтанған жұмыртқалар ішекке бөлініп шығып, қорытылмаған тамақ қалдығымен бірге сыртқа шығады. Ондай ортаға түскен жұмыртқалар дернәсілдерге айналады.
Ішексорғының көбеюі:

Дернәсілдер қолдың кірі және жуылмаған көкөністерден адамның ауызына түседі
Дернәсілдер қанмен бірге өкпеге енеді. Ондайда қақырық бөлініп, адам жөтеледі
Дернәсіл ішексорғы қақырықпен бірге ауызға түседі. Одан ішекке өтеді. Ішекте жұмыртқаларды жарып, дернәсілдер ішектің қабырғасына қадалады. Ішексорғы бөлген улы заттардан ішектің қызметі бұзылады
Адам жұтынғанда дернәсілдер ішекке барады да, дайын азықпен қоректеніп, жетіледі де
3-айдан соң ересек ішексорғы жұмыртқалайды.

Тірек сызбаламен жұмыс:
Дәптерімен жұмыс
1-тапсырма.
Жұмыр құрттар типіне жататын құрттарды ата
Бауырсорғыш-------------------------------эхинококк
сүт сұлама ---------------------------------- үшкірқұрт
адам ішексорғысы------------------------ қылтыңбас
шошқа жармасқағы --------------------- қылқұрт

2-тапсырма. Сөйлемдерді толықтыр
1. Жұмыр құрт деп -___________________ атаймыз
2. Денесінің сыртынан ____________________ қапталған.
3. Денесінің үшінші қабаты ___________________ қабаты.
4. Денесінің алдыңғы жағында _____________________ орналасады.
5. Денесінің соңғы бөлігінде __________________________ болады.
Үйге тапсырма: Жұмыр құрттарды оқып келу.