Көміртек

Сабақтың тақырыбы: Көміртек
Сабақ мақсаты:
a) Оқушыларға көміртегі жайында түсінік қалыптастыру;
b) Оқушыларды ізденімпаздыққа, ойлауға, сауаттылыққа, тазалыққа, қауіпсіздікке, адамгершілікке, имандылыққа, ұйымшылдыққа, экологиялық сауаттылыққа тәрбиелеу;
c) Оқушылардың ғылыми - материалистік көзқарасын дамыту, пәнге деген қызығушылық ояту.
Сабақ түрі: аралас сабақ
Әдіс - тәсілдер: сатылай кешенді талдай оқыту, түсіндіре әңгімелеу, топтастыру, ой шақыру, топтық жұмыс, қызығуды ояту сұрақтары, сергіту ойындары, есептер шығару, кітаппен жұмыс, химиялық диктант.
Көрнекілігі: периодтық кесте, есептер жинағы, үлестірме қағаздар.
Пән аралық байланыс: физика, математика, тарих.

Сабақ барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі;
2. Оқушыларды түгендеп, сынып тазалығына көңіл аудару;
3. Психологиялық жағдай туғызу;
4. Үй тапсырмасын қайталау.
5. Сұрақ - жауап ойыны

Сыныпты 6 топқа бөліп аламыз.
1. Химиялық элемент фосфордың қазақша, орысша, латынша атауы. (фосфор, фосфор, фосфорум)
2. Фосфор элементінің периодтық жүйедегі орны. (3 период, 5 топ, негізгі топша)
3. Фосфор деп аталу себебі не? (жарық шығарғыш)
4. Фосфордың реттік нөмірі, салыстырмалы атомдық массасы нешеге тең? Атомдық құрылысы қандай? (15, 31), Р(15р, 16n) 15е.
5. Фосфордың валенттігі және тотығу дәрежесі нешеге тең? (ІІІ, V, +3, +5, 0, - 3)
6. Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістері қандай? (ақ, қара, қызыл)
7. Ақ фосфордың физикалық қасиеті қандай? (өте белсенді, улы зат, ауамен жанаса жанады, қараңғыда жарық шығарады)
8. Қызыл фосфордың физикалық қасиеті қандай? (қоңыр қызыл, улы емес, суда нашар еритін, ұшпайтын зат)
9. Қара фосфордың физикалық қасиеті қандай? (түсі графитке ұқсас, қолға май тәрізді сезіледі, жартылай өткізгіш)
10. Фосфор қандай реакцияларға қатысады? (оттекпен әрекеттесіп – оксид, металмен әрекеттесіп – фосфид түзеді)
11. Фосфордың сутекпен қосылысы қалай аталады? (фосфин)
12. Фосфинге тән физикалық қасиет қандай? (өте улы, тұрақсыз, сарымсақ иісті, күшті тотықсыздандырғыш)
13. Фосфордың (V) оксидінің физикалық қасиеті? (қышқылдық оксид, өте су тартқыш, ақ ұнтақ)
14. Фосфор қышқылының физикалық қасиеті, формуласы қандай? (ақ түсті, кристалдық зат, суда өте жақсы ериді, үш негізді, орташа қышқыл)
15. Фосфор қышқылының орта тұздары қалай аталады? Мысал келтіріңіздер. (фосфаттар, натрий фосфаты, кальций фосфаты)
16. Фосфордың қышқыл тұздары қалай аталады? (гидрофосфаттар, дигидрофосфаттар)
17. Фосфордың маңызы қандай?
18. Фосфордың қолданылуы?

Көміртектің ашылу тарихы.
Көміртек – тіршілікке тірек, өмірге өзек элементтердің бірі. Оның қай уақытта, қалай табылған мерзімін дәл баса айту қиын. 1781 жылы француз ғалымы А. Лавуазьенің «Жай денелер кестесі» деген еңбегінде көміртекті латынша «карбонум, карбо – көмір» деп жазған. Бұдан көміртектің элементтік табиғатын алғаш дәлелдеген француз ғалымы А. Лавуазье деген қорытынды шығаруға болады. Орысша «углерод» деген атауды 1824 жылы орыс ғалымы М. В. Соловьев, ал 1928 жылы «көміртегі» деген атауды аудармашы Р. Бөкейханов пайдаланды.