Сын есім туралы түсінік. Сын есімнің шырайлары

Сын есім туралы түсінік. Сын есімнің шырайлары
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: сын есім туралы түсініктерін қалыптастыру;
ә) дамытушылық: түрлі әдістерді пайдалана отырып, оқушылардың ойлау қабілеттерін, сөздік қорларын, байқағыштық қасиеттерін дамыту.
б) тәрбиелік: эстетикалық тәрбие беру.
Сабақтың көрнекіліктері: үлестірмелі қағаздар
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі.
а) Сәлемдесу, түгелдеу
II. Үй тапсырмасын сұрау.
Өткен тақырыптар бойынша сұрақтар қоямын.
1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
2. Зат есім деген не? Мысал.
3. Жалқы есім мен жалпы есім дегеніміз не?
4. Деректі және дерексіз зат есімдер деген не?
5. Зат есімнің қандай жалғаулары бар?
Үйге берілген жаттығуды тексеріп болғаннан кейін, өткен сабақты қорытындылау ретінде I, II нұсқалы перфокарталар таратылады. Уақыты - 2 минут. Оқушылар орындап болғаннан кейін жұптарымен жұмыстарын алмастырып тексереді. Өздері бағалайды.
1) 0 қате "5"
2) 1, 2 қате "4"
3) 3 қате "3"

П. Оқушылардың назарын кодоскопқа аудартамын. Кадоскопта төмендегідей схема беріледі. Заттың сындық қасиеттері
1. Түрін, түсін: ақ (қағаз), көк (сия), жасыл (жапырақ).
2. Көлемдік, аумақтық, салмақтық белгісі: биік (үй), кіші (інісі), қысқа (жіп).
3. Сапалық белгісін, сипатын: жақсы (сөз), сараң (адам), жалқау (кісі).
4. Дәмін, иісін және басқа сипаттарын: ащы (пияз), тәтті (тағам).
5. Затқа, қимыл, іс - әрекетке, мезгіл - мекенге қатысты: балалы (үй), қысқы (демалыс), білімді (жігіт).
Сұрақтары: қандай, қай?
Осы схема бойынша оқушылар өздері жұмыс істейді. Мысалдармен дәлелдейді.

Жаңа сабақ
Қазақ тілі — өте бай тіл. Оның құрамында әлденеше мыңдаған сөздер бар. Сол сөздер мағынасына, сұрағына, атқарылатын қызметіне қарай тоғыз топқа бөлініп, соның бір тобы зат есім деп аталса, келесі бір тобы сын есім деп аталады. Зат есім заттың, құбылыстың атын білдірсе, сын есім сол заттың, құбылыстың сын - сипатын, көлемін, түр - түсін, сапасын білдіреді.
Сын есімнің мынадай маңызды белгілері болады:
1) заттың түрін, түсін білдіреді: ақ (қағаз), сұр (бұлт), қызыл (алма) т. б.
2) заттың көлемдік, аумақтық, салмақтық белгісін, сынын білдіреді: биік (үй), ұзын (ағаш);
3) заттың сапалық белгісін, сипатын білдіреді: жақсы (сөз), жаман (ырым), тентек (бала),
зерек (оқушы), ақылды (адам);
4) заттың дәміне, иісіне сипаттарына байланысты белгілерін білдіреді: ащы (құрт), тәтті
(тағам), жұмсақ, (нан);
5) затқа, қимыл, іс - әрекетке, мезгіл - мекенге қатысты сынды білдіреді: тасты (жер), көтеріңкі
(көңіл), жазғы (демалыс), аспалы (шам), білімді (жігіт) т. б.
Сын есім қандай? Қай? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: Желсіз түнде жарық ай. Мұнда желсіз, жарық сөздері түн және ай деген зат есімдердің сынын, сапасын білдіріп, қандай деген сұраққа жауап береді. Қандай түн? Желсіз түн. Қандай ай? Жарық ай.
Заттың сынын, сипатын, сапасын, түр - түсін, көлемін білдіріп, қандай? Қай? деген сұрақтарға жауап беретін сөз табы сын есім деп аталады.

127 - жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Қазақстан Республикасының Туы мен Елтаңбасын суреттеп жазыңдар. Мәтіндеріңде сын есімнің болуын ескеріңдер.

Келесі тапсырма: 128 - жаттығу жұмысының шарты мынадай: Төмендегі сын есімдерді мағыналық жағынан байланысатын зат есімдермен тіркестіріп жазыңдар.
Салқын, терең, әдемі, жеңіл, ұзын, қатты, ақ, жасыл, күрең, әдепті, сабырлы.

Келесі тапсырма: 129 - жаттығу жұмысы. Бұл жаттығу жұмысының шарты төмендегідей: Оқып шығып, өлең жолдарындағы сын есімдерді табыңдар, олардың мағыналық белгілерін ажыратыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 130 - жаттығу жұмысының шарты мынадай: Мәтінді оқып сын есімдерді табыңдар да, сұрақ қою арқылы қай сөзбен тіркесіп тұрғанын анықта.

Сабақтың қорытындысы:
Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
Оқушылардың білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 131 - жаттығу жұмысы. Бұл жаттығу жұмысының шарты мынадай:
Өлеңді мәнерлеп оқып, құрамындағы сын есімдерді тіркескен сөзімен қоса теріп жазыңдар.