Қосарлама қос сөздер

Сабақтың тақырыбы: Қосарлама қос сөздер
Мақсаты: Қайталама қос сөздерді қайталата отырып, қосарлама қос сөздерді меңгерту, сауатты жазуға, сөйлемді дұрыс құрай білуге, қосарлама қос сөздерді пайдалана отырып, дыбыстық талдау жүргізу.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: топтық жұмыс, суретпен жұмыс, салыстыру
Пәнаралық байланыс: әдебиет, сурет
Көрнекілігі: флипчарт.
Күтілетін нәтиже:
Оқушы қосарлама қос сөздерді меңгереді;
Мысал келтіріп, оның жасалуын ажырата алады;
Қосарлама қос сөздерді пайдалан отырып, фонетикалық талдау жүргізеді

Сабақтың барысы
1 Психологиялық дайындық:
Қос сөздерден оқушылар бір - біріне тілек білдіреді
2 Қызығушылықты ояту:
Семантикалық карта. Семантикалық картада қос сөздер түрлері мен мысалдар беріледі, оқушылар орындарында орындайды.
3 Мағынаны тану
Экранда жазулы тұрған өлеңді бір оқушыға оқыту. Осы өлеңде кездесіп тұрған қос сөздерді атайық
Арасында құлын - тай
Айнала шауып бұлтылдап
Жоғары - төмен үйрек - қаз
Ұшып тұрса сымпылдап,
Қыз - келіншек үй тігер
Бұрала басып былқылдап
Абай.
Құлын - тай, жоғары - төмен, үйрек - қаз, қыз - келіншек
/Осы жерде қайталама қос сөздер мен қосарлама қос сөзді салыстырмалы түрде жазып ережесін шығару/

Құлын - тай
Жоғары - төмен
Үйрек - қаз
Қыз - келіншек
көре - көре
жарқ - жұрқ
Үйді - үйге
өз - өзіне

- Бұл сөздер қалай жасалып тұр?
- Неше түбірден қосарланған?
Екі түбірдің қосарлануы арқылы жасалған қос сөздерді қосарлама қос сөздер дейміз.(Экраннан көрсету)
- Енді қосарлама қос сөздер қалай жасалады? Оны білу үшін мына экранға көңіл аударамыз
Елу түйесі, екі жүздей қой – ешкілері тағы бар.
- Бұл сөйлемдегі қосарлама қос сөздерді көрсет? / Екі түбірі де бір - біріне мағыналас сөз.
- Олай болса, қосарлама қос сөздер, мағыналары бір - біріне жақын (синоним) сөздер я қарама - қарсы (антоним) сөздер қосарланады. Мысалы: қысы - жазы, жата - жастана, аға - іні, ауыл - аймақ, ағайын - туыс.
Ол үйдің бала - шағасына дейін тыным таппайды.
- Бір мағыналары мағыналы, екінші сыңары мағынасыз сөздер қосарланады.
Мысалы: көйлек - көншек, жүн - жұрқа, қыз - қырқын т/б
- Шаға, жұрқа, көншек, қырғын сияқты сөздерді көне немесе басқа тілден енген сөздер деп атайды. Себебі бұл сөздер ерте кезде белгілі бір мағынаға ие болып қазіргі кезде ұмытылып кеткен. Мысалы: «Шаға» сөзі «Кішкентай, қызыл шақа» деген мағынаны берген т/б түсінік беріп кету.
Сандалып келе жатты ақсақ киік
Бір тоқтап, анда - санда есін жиып
Ақ бөкен сахараның ботагөзі
Атты екен қандай мерген көзін қиып.
Сәкен Сейфуллин.

- Екі сыңарыда мағынасыз сөздер қосарланады. Мысалы: анда - санда, оқта - текте, ығы - жығы, некен - саяқ т/б.
Мұғалімдерге оқу - әдістемелік құралдар жіберілді.
- Кейіңгі кезде қалыптаса бастаған қосарлама қос сөздердің тобы. Олардың сыңарлары әртүрлі тұлғада кейде бір тұлғада келеді. Мысалы: Оқу - әдістемелік, мәдени - ағарту, қазақша - орысша үгіт - насихат т/б.

Оқулықпен жұмыс
93 - жаттығу. Тізбектей отырып, оқушылар ауызша қосарлама қос сөздердің жасалуын талдайды 95 - жаттығу. Тақтамен жұмыс
Сөз тіркесін жасайды.
Ойын - тойдың сәні, көші - қон қамы т/б.
«Жалғасын тап» ойыны
дос -............
егжей -.........
..........- жарақ
сәлем -........
..........- насихат
..........- сарсаң
..........- келбет
әрі -...............
ығы -........

Фонетикалық талдау
3 топқа тапсырма
1 - топ: Дос - жаран сөзіне фонетикалық талдау жүргізу
2 - топ: Кескін - келбет сөзіне
3 - топ: Ығы - жығы сөзіне талдау
Суретпен жұмыс
2 сурет беріліп, оқушылар өз таңдауы бойынша қос сөздерді қатыстырып әңгіме құрайды.

Бекіту: «Қосарлама қос сөздерге» топтастыру құру
Үйге тапсырма: Ереже жаттау

БҚО, Орал қаласы,
№1 жалпы орта білім беретін мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі
Алипова Гульназ Туракбаевна