Мәдениет-біліммен

ОҚО, Созақ ауданы,
«Шолаққорған» жалпы орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Өтепов Талғат Рәзімханұлы

Алғы сөз
Бүгінгі заман талабы өнерлі, білімді, туған елінің озық мәдениетінен сусындаған жігерлі жастарды тәрбиелеу болып отыр. Қоғамның мәдениет деңгейі біліммен анықталары сөзсіз.
Сіздерге ұсынылып отырған «Мәдениет - біліммен» атты интеллектуалдық шоу бағдарламасының мақсаты да осында.
Мәдениеттің әр саласын қамтыған думанды сайыста оқушылар өнердің бес тармағы бойынша сайысқа түседі. Әдебиет, музыка, сурет, мүсін, театр өнері бойынша берілген сұрақтар мен тапсырмаларды орындауға күш салады.
«Мәдениетсіз ел - мәңгүрт ел, әдебиетсіз ел - әдепсіз ел, білімсіз ел - біліксіз ел, өнерсіз ел - өріссіз ел, ғылымсыз ел - жұлынсыз ел» деп түсінетін халық үшін дәл осындай тәрбиелік қасиеті мол бағдарламалардың маңызы зор.

Мәдениет - біліммен /интеллектуалдық шоу/

Мақсаты: Өнер әлемін, білім - ғылым дүниесін, мәдениетіміздің тарихын терең білуге баулу, шығармашылық қабілеттерін дамыту, эстетикалық талғамын арттыру т. б.

Жүргізілу барысы:
1. Ұмтылыңыз қалыспай (топты таныстыру)
2. Әдебиет - сөз өнері (әдебиет саласы бойынша)
3. Ән - көңілдің ажары (ән және музыка саласы бойынша)
4. Бармағынан бал тамған (мүсін өнері бойынша)
5. Бейнелер сыры (Бейнелеу өнері бойынша)
6. Сахна - өмір (театр өнері бойынша)

/ Шоу өтетін орын безендіріледі. Жарысқа қатысатын топтардың аты («Болашақ», «Дәуір») жазылады. Топтың ұпайларын көрсетіп отыратын экран ілінеді. Шоу өтетін орынға екі үстел қойылып, үстіне қағаз, қаламдар алдын ала дайындалып қойылады. Әр топтан 5 - 6 оқушы қатысады. Айналаны безендіру үшін әр өнер саласына байланысты айтылған қанатты сөздер ілінеді:

Мәдениетті көтеру үшін мәдениет тарихын, адамзаттың барлық мәдени мұрасын білу керек.
М. И. Калинин

Білім – іштегі нұр,
Өнер - сыртқа салынған түр.
Т. Ізтілеуов

Мұралардың ең қымбаты - сөз, асыл сөз мәңгі жасайды
Ғ. Мұстафин

Ән - халық үні, оның шындығы, ойы мен сезімі.
Жамбыл

Бармағыңнан бал тамған шебер болғың келсе, бармақтайыңнан машықтан.
А. П. Чехов

Суретші - өз елінің сезімталы, оның құлағы, көзі мен жүрегі.
М. Горький

Театр негізі - драматургия.
Б. Нұрпейіс

Жүргізуші: Армысыздар қадірлі қонақтар, ұстаздар, оқушылар!
Өздеріңізге белгілі, өз ертеңін, өз ұрпағын өркениет өрінен көргісі келер ел мәдениетіне төр ұсынады. Қоғамның мәдениет деңгейі біліммен анықталары сөзсіз. Білімді қоғам - мәдениетті қоғам.
Бүгін жалпы өнер әлемін жанындай сүйген оқушылар интеллектуалдық шоуға келіп отыр. Олай болса жоғары сынып оқушыларынан құралған екі топты ортаға шақырамыз. /Екі топ кезекпен шақырылады. Өз үстелдеріне жайғасады./
Жүргізуші: Біз бүгін мәдениеттің бес саласы бойынша тапсырмалар береміз. Әр сайыстан соң қазылар алқасы ұпай санын беріп отырады. Ұпайлары көрсетіліп, әр сайыстан соң қортындысы беріліп отырады. Олай болса, қазылар алқасының мүшелерімен таныс болыңыздар.
/Қазылар алқасының мүшелері таныстырылады. Құрамына мүмкіндігінше өнер саласынан хабары бар білікті мамандар алынады./
Жүргізуші: Сонымен сайысымыздың алғашқы түрі -«Ұмтылыңыз қалыспай» деп аталады./ Сайыстың әр түрі басталғанда, экраннан көрсетіп отырады. Екі топ өздерін таныстырып өтеді. Қазылар ұпайын береді./
Жүргізуші: Келесі сайыс түрлерінің әрқайсысында екі тапсырма беріледі. Теориялық және практикалық. Сонымен сайысымыздың келесі түрі «Әдебиет - сөз өнері». Алғашқы тапсырма сұраққа жауап беру.
Үстел үстіне бірнеше сұрақтар мен тапсырмалар жазылған кеспе қағаздар қойылады. Топ мүшелері алған сұрағына 30 секунд ішінде ақылдасып, гонг ұрылған соң, топ мүшелерінің бірі жауап береді.
/ Сұрақтар үлгісі:
1. Әдебиеттің тектерін ата.
2. Жергілікті ақын, жазушылар, олардың еңбектері.
3. Көркем шығармаларға байланысты қандай фильмдер түсірілген?
4. М. Әуезов жайлы естелік айт.
5. С. Сейфуллиннің қандай әндері бар.
6. Көрермен сұрағы /көрермендер қояды/ т. б./
Жүргізуші: Енді сайыстың осы түрінен екінші тапсырма беріледі. Ол - берілген ұйқасқа өлең шығару.

/ Үлгісі:
................................................................. күнім,
................................................................. үнің,
..........................................................................
................................................................. тілің./
Жүргізуші: Сайысымыздың 3 - түрі - «Ән - көңілдің ажары». Алғашқы тапсырмамыз - сұраққа жауап беру.
/Сұрақ үлгісі:
1. Қазақтың алғашқы бұлбұл әншілері.
2. Әлемдік ән байқауларының қазақстандық жеңімпаздары
3. Шәмшінің бір әнін орындау
4. Суреттегі кім? /әнші, композиторлардың
суреті беріледі/
5. Дауыстың қандай түрлері бар?
6. Көрермен сұрағы т. б. /
Жүргізуші: Осы сайысымыздың практикалық тапсырмасы - қазақ әншілеріне пародия жасау. /Тапсырма алдын ала үйге беріліп қойылады.
Сайыстың бұл түрінің де қорытындысы айтылып, ұпайлары экранда көрсетіледі./

Жүргізуші: Сайысымыздың 4 - түрі -«Бармағынан бал тамған». Алғашқы тапсырма – сұрақтар мен тапсырмалар.
/Үлгісі: 1. Қазақтың атақты мүсіншілері.
2. Еліміздегі сәулетті ғимараттарды ата.
3. Домбыраның құрылысын айтып бер.
4. Мына мүсін қай жерде, кімге арналып соғылған?/суреттер беріледі/
5. Композиция деген не?
6. Көрермен сұрағы т. б./

Жүргізуші: Екінші тапсырмамыз – «Төрт түлік» тақырыбында қағаз, ермексаз т. б. материалдарды қатыстырып композиция жасау. Өздері жасаған мүсінді түсіндіреді, қорғайды.
/Тақырып алдын ала үйге беріледі. Сұлбаларын үйден жасап келіп, осы жерде құрастырады. Оқушылар композициямен айналысқанда, уақытты босқа өткізбес үшін көрермендерге түрлі сұрақтар қойып, дұрыс жауап бергендерге сыйлықтар ұсынылады./

Жүргізуші: Сайыстың келесі түрі - «Бейнелер сыры». Алғашқы тапсырма - сұрақтарға жауап беру.
/Сұрақ үлгісі: 1. Қазақстанның Туы мен Елтаңбасын сипаттап бер.
2. Живопись, натюрморт дегеніміз не?
3. Графика дегеніміз не?
4. Қазақтың халық суретшілерін ата.
5. Ауданымызда қандай суретшілер бар?
6. Көрермен сұрағы т. б./

Жүргізуші: Осы сала бойынша екінші тапсырма - мектеп өміріне әзіл сурет салу. Сурет салуға топ мүшелері түгел қатысады. 5 минут уақыт беріледі. Салған суреттерін түсіндіреді. қорғайды./Ұпайы беріледі/

Жүргізуші: Бүгінгі сайысымыздың соңғы түрі - «Сахна - өмір».
Алғашқы тапсырмамыз – пікірталас. Қазір «Әртіс болудың пайдалы жақтары», «Әртіс болудың зиянды жақтары» деген тақырыптар ұсынылады. Екі топ таңдап алған тақырыптары төңірегінде пікірталастырады. Топ мүшелерінің тақырыпты қорғаудағы сөз шеберліктері, ой - өрістері т. б. бағаланады.

Жүргізуші: Соңғы сайыстың екінші тапсырмасы - мектеп өмірінен шағын сахналық қойылым көрсету.
/Екі топтың қорытынды ұпайы айтылып, сыйлықтар тапсырылады. Соңында екі топтың да мүшелері бірігіп, шоуға арналып жазылған «Мәдениет - біліммен» атты әнді орындайды. Бұл ән «Қазақы дастарқаным» әнімен орындалады.

Ән мәтіні:
Шарықтап өнерімен,
Жасайды елдігіміз.
Тасытып кемерінен,
Жалғайтын біз боламыз

Мәдениет - білімменен
Көркейер қолымызда.
қ/сы Мәдениет - күнім менің
Нұр шашар жолымызға.

Мәдениет ошақтарын
Ұсындық төрімізге.
Құшаққа алсақ бәрін,
Құт болар бәрімізге

Мектебім - алтын ұям
Білімнің нәрін берген.
Ойымда сан мың қиял
Өзіңсің тәлім берген
/соңы/