Отбасы және неке

Сабақтың тақырыбы: Отбасы және неке.
Сабақтың мақсаты: Білімділік: Отбасы ұғымымен, неке түрлерімен таныстыру. Отбасындағы неке рөлі туралы түсінік беру.
Дамытушылық: Оқушылардың терең ойлау, өз ойларын ашық және толық жеткізе білу, пікір таластыру қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Эстетикалық, адамгершілік, азаматтық тәрбие беру.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі: слайд пен суреттер, нақыл сөздер.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
- Сәлеметсіздер ме, балалар.
- Отырыңыздар
- Бүгін кезекші кім? Оқушыларды журнал бойынша түгелдеу.
Үй тапсырмасын сұрау: (слайд арқылы көрсету)
1) Әкімшілік жазалаудың мақсаттарын ата:
- әкімшілік нормаларында көрсетілген іс - қимылдар үшін жауаптылық шарасы;
- құқық бұзушыны тәрбиелеу және қайта тәрбиелеу;
- әкімшілік құқық бұзушылықтың жасалуын алдын ала ескерту.
2) Жазалаудың қандай түрлері бар?
- ескерту;
- әкімшілік айыппұл;
- әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралы немесе әкімшілік құқық бұзушылықтың тікелей объектісі болған заттың өтемін төлетіп алу;
- әкімшілік құқық бұзушылық жасау құралы немесе әкімшілік құқық бұзушылықтың тікелей объектісі болған затты, әкімшілік құқық бұзушылықты жасау нәтижесінде алынған кірістерді, ақшаларды және бағалы қағаздарды тәркілеу;
- арнайы құқықтан айыру;
- лицензиядан, арнайы құқықтан, біліктілік аттестатынан айыру немесе оның қолданылуын белгілі бір қызметке немесе белгілі бір іс - әрекеттердің ( іс – қимылдардың) жасалуын тоқтата тұру;
- өз бетінше тұрғызып жатқан немесе тұрғызылған құрылысты ықтиярсыз бұзу;
- әкімшілік қамауға алу;
- шетелдіктерді немесе азаматтығы жоқ тұлғаларды ҚР шегінен әкімшілік жолмен кетіру.
3) Әкімшілік айыппұл дегенді қалай түсінесің? әкімшілік жазалау әкімшілік құқық бұзушылық мезетінде қолданыста болған айлық есептік көрсеткіштің сомасына сәйкес болатын мөлшерде төленетін ақшалай жаза.
4) Тәркілеу дегеніміз не?
әкімшілік құқық бұзушылықты жасау құралдары немесе оның тікелей объектілері болған заттарды, сондай – ақ әкімшілік құқық бұзушылықты жасау нәтижесінде алынған кірістерді, ақшаларды және бағалы қағаздарды мемлекет меншігіне мәжбүрлі түрде ақысыз айналдыру.
5) «Арнаулы құқықтан айыру» дегеніміз не? өрескел түрде, немесе әлсін - әлсін осы құқықты қолдану тәртібін бұзғаны үшін нақты тұлғаға қолданылады.

6) Әкімшілік қамауға қандай жағдайдағы адамдар алынбайды?
Жүкті әйелдер және 14 жасқа дейінгі балалары бар әйелдер, кәмелеттік жасқа толмағандар, І және ІІ топтағы мүгедектер, 58 жастан асқан әйелдер мен 63 жастан асқан ерлер алынбайды.
7) Әкімшілік жаза азаматқа қандай түрде тағайындалуы мүмкін?
- әкімшілік құқық бұзушылық жасалған күннен бастап екі айдан кешіктірмей;
- қоршаған ортаны қорғау саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық жасалған басталған күннен бастап алты айдан кешіктірмей;
- салық салу саласындағы құқық бұзушылықты жеке тұлға жасаған болса – жасалған күннен бастап бір жылдан кешіктірмей, ал заңды тұлға үшін – жасалған күннен бастап үш жылдан кешіктірмей;
- созылмалы әкімшілік құқық бұзушылық үшін оны анықтаған мезеттен бастап екі айдан кешіктірмей.
Дәптермен жұмыс: Дәптерді ашып бүгінгі күнді, тақырыпты жазамыз.
ІІ Негізгі бөлім:
Жаңа сабақ түсіндіру. (мұғалімнің түсіндіруі арқылы баяндау).
«Отан отбасынан басталады» - дегендей бүгінгі сабағымызда отбасы, неке, туыстық қатынас туралы танысамыз.
Отбасы дегеніміз - туыстықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиелеуге алудың өзге де нысандарынан туындайтын және отбасылық қатынастарды нығайту мен дамытуға септігін тигізетін, мүліктік және мүлікке қатысты емес жекебастың құқықтарымен байланысқан адамдар тобы. Отбасылық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы отбасылық құқық деп аталады. Отбасы – неке қатынасын реттейтін негізгі нормативтік құқықтық акт ҚР – ның « Неке және отбасы туралы» Заңы болып табылады. (1999 ж.)
Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады.
Егер неке тіркелмесе де, бірақ еркек пен әйел бірге тұрып, балаларын тәрбиелеумен айналысып жатса, мұны да отбасы деп айтуға болады.
Адамдар арасында некеден, туыстықтан, бала асырап алудан, отбасына тәрбиелеу үшін бала алудан туындайтын қатынастар отбасылық қатынастар деп аталады. Отбасындағы қатынастар, негізінен, адамгершілік, ізгілік - өнегелік нормалары негізінде реттеледі.
Құқықтық нормаларға араласу отбасылық қатынастар бұзылғанда қажет. Отбасылық құқықпен реттелмеген отбасы мүшелерінің арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды реттеуге азаматтық заңнама қолданылады, өйткені ол отбасылық – некелік қатынастардың мәніне қайшы келмейді.
Туыстықтың екі тармағы болады → тікелей
→ жанама

Тікелей тармақ туыстық адамдардың бір негізден тарайтындығына негізделеді.
Жанама тармақ адамдардың бір атадан тарауына негізделеді.
Туыстық → жоғары
→ төменгі тармаққа ажыратылады.
Туыстықтың жоғары тармағы ұрпақтан арғы атаға қарай тарайды (әке, шеше, атаға, атаның атасына).
Туыстықтың төменгі тармағы – арғы атадан ұрпақтарына қарай тарайды (балаға, немереге, шөбереге).
Қайтыс болуына байланысты өзіне тиесілі мүлікті бөлуде азаматтың разылығын білдіруін өсиет деп атайды. Азамат өзінің бар мүлкін толығымен немесе бір бөлігін өзіне жақын адамдарға, болмаса тіптен жақын емес адамдарға қалдыруын мұра қалдырушының өзі шешеді. Бұл процеске ешкімнің араласуына құқығы жоқ. Мұра қалдырушы бар мүлкін заң тұлғаларына немесе мемлекетке өсиет етуі мүмкін.
Толық туыстар – бір ортақ ата – анадан тарайтын аға – іні, апа – қарындастар.
Егер әкесі мен шешесінің біреуі ғана ортақ болса, онда ағасына іні – қарындастары толық емес туыс деп есептеледі. Егер олардың аналары бір, ал әкелері басқа болса, оларды бір кіндіктен таралғандар деп атайды. Егер олардың әкесі бір, шешелері басқа болса, онда оларды қандастар деп атайды. Өгей әке – шешесі және өгей ер бала мен қызы да сүйек жақындар деп есептелінеді.
Отбасы → толық
→ толық емес деп екі түрге бөлінеді.
Толық отбасында ата – анасы, балалары және әдетте, әкесі жағынан да және шешесі жағынан да аға ұрпақ өкілдері - атасы мен әжесі болады.
Толық емес отбасы балалардың ата – анасының біреуінің ғана болуымен сипатталады.
Егер ерлі-зайыптылардың біреуі қайтыс болып, екіншісінің қарамағында кәмелетке толмаған балалары қалса, онда оған мемлекет жәрдемақы ретінде материалдық көмек көрсетеді.
Неке мен отбасын қорғау екі түрде жүзеге асырылады → юрисдикциялық
→ бейюрисдикциялық
Біріншіден – отбасының құқығы бұзылған немесе дауланатын құқықты қорғау жөніндегі өкілетті мемлекеттік органдарды қатыстыру арқылы жүзеге асырылады. Сот, прокурор, азаматтық хал актілерін тіркеу (АХАТ) органдары, қамқорлық орғандары, ішкі істер органдары.
Екінші түрі – отбасының құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі азаматтар мен ұйымдардың іс - әрекеттері.
Сот арқылы қорғау – отбасы құқығын қорғаудың бір түрі болып табылады.
Мысалы, әкімдіктер ата – аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау шараларын қолға алуға, ондай балаларды есепке алуды ұйымдастырып, оларды отбасыларға орналастыруға көмек көрсетуге міндетті. Ішкі істер органдары баланы күштеп тартып алуға, сондай – ақ алимент төлеуден жалтарып жүрген адамдарды іздестіруге байланысты шешімдерді күштеп орындауға қатысулары мүмкін.
Сонымен қатар 10 жастағы баланың шешімін сот тыңдап, ата – аналарының қайсымен қалады соны өзі шешеді.
Қорытынды: Сабақты бекіту.
Бүгінгі өткен тақырып бойынша тест орындау 4 сұрақтан тұратын.
І нұсқа
1. Өгей әке – шешесі және өгей балалары қандай жақындар болып есептелінеді?
а) туыстық
в) сүйек
с) қандас
2. Туыстық неше тармаққа бөлінеді?
а) 3 тармаққа
в) 2 тармаққа
с) 4 тармаққа
3. Ата – аналар балаларына немесе мемлекетке қалдыратын мүлікті қалай деп атайды?
а) парыз
в) өсиет
с) жинақ
4. Отбасының неше түрі бар?
а) 4
в) 5
с) 2

ІІ нұсқа.
1. Неке жасы неше жас?
а) 18 жас
в) 13 жас
с) 20 жас
2. Заңды түрде некеге тұру үшін алдымен қайда барады?
а) АХАТ – қа
в) сотқа
с) мешітке
3. АХАТ қандай мағынаны білдіреді?
а) азаматтық хал актілерін тіркеу
в) қамқорлық органы
с) неке сарайы
4. Ата – аналары ажырасқан кезде сот неше жасқа толған баланың шешімін тыңдауға міндетті?
а) 10 жастағы
в) 7 жастағы
с) 6 жастағы
Оқушылар тесті алмастырып тексереді. Тестінің жауабын тақтадан көрсетем.
«Мың бір мақал» ойынын ойнап жіберейік. Бірінші топ отбасы, бала тәрбиесі туралы мақал – мәтел, өсиет сөздердің бір бөлігін бастап берсе, екінші топ мақалдың екінші бөлігін жалғастырып, мазмұнын ашады. Мысалы, «Баланың балалығын тыйдым дегенше, ержеткендігі даналығын тыйдым деңіз» (Руссо) десе, «балаға көп тыйым салуға, сәби кезінен қаталдықпен тәрбиелеуге болмайтындығы туралы айтылған»деп өсиет сөздің мазмұнын ашады. «Балалы үй базар» десе, «баласыз үй – қу мазар» деп жауап беріп мазмұнын ашады.
Бүгінгі сабақтан не алдым, не білдім, не түйдім? (тұжырым жасау.)
Бүгінгі сабақтан:
Не алдым?
Не білдім?
Не түйдім?
Бағалау: Үй тапсырмасын айтып, сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау.
Үйге тапсырма: 17 оқып келу.
Сабақ аяқталды, сау болыңдар.