Сақтар

Қазақстан тарихы 6 сынып
Кіріспе бөлімі
1 – сабақ
§1. Сақтардың шығу тарихы.
§2. Сақтардың тұрмысы, шаруашылығы.
§3. Қоғамдық құрылысы
§4. Тәуелсіздік жолындағы күрес.
§5. Мәдениеті, өнері

Сақтар – б. з. б. І мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан, Шығыс Түркия жерін мекен еткен ежелгі тайпа.
Сақ қоғамында өмір сүрген адамдардың 3 тобы
1. Жауынгер
2. Абыз
3. Малшылар, егіншілер

2. Оқулықпен, дәптермен жұмыс.
Үйге: §1. 5 оқу
Сөйлесу бөлімі
2 - сабақ
«Қарлы кесек» ойыны
Ойынның мақсаты: материалдарды меңгерту, топтық жұмысқа үйрету.
Ойынның шарты: Сынып 5 топқа – 5 оқушыдан бөлінеді.
Әр топ өз тапсырмаларын алған соң 10 - 15 минут дайындалады.
Дайындалып болған соң оқушылар келесі тәртіппен орын алмасады.
1 үстелге А - 1, Б - 1, В - 1, Г - 1, Д - 1 орналасады.
2 үстелге А - 2, Б - 2, В - 2, Г - 2, Д - 2 сол сияқты 5 үстелге жайғасады.
І тур. Жаңа топта әрбір алғашқы топ өкілі өз тақырыбын әңгімелейді. Бұл уақытта 5 нөмірлі ойыншылар тақтада жұмыс істеп, сызбаларын жазады.
ІІ тур. Оқушылар өздерінің алғашқы орнына қайта оралады. Ал мұғалім тағы да үстел сілтемелерін ауыстырады.
ІІІ тур. Қорытынды шығады, бағыт парағы бойынша жақсы команда анықталады.
Ойынның тапсырмасы:
А - топқа Сақтардың шығу тарихы.
Б - топқа Сақтардың тұрмысы, шаруашылығы.
Қ - топқа Қоғамдық құрылысы.
Г - топқа Тәуелсіздік жолындағы күресі.
Д - топқа Мәдениеті мен өнері.
Қорытынды.
Үйге тапсырма. Мәтінді оқу. Мәнжазба.

3 – сабақ
«Өз жартыңды тап» ойыны
Ойынның мақсаты: Оқушылардың бір - бірімен қарым – қатынасын, сөйлеу, танымдық қабілетін дамыту.
Ойынның шарты: Мұғалім жұп карточка дайындайды.
1 - ші карточкада сұрақтар
2 - шіде жауаптар жазылады.
1 сұрақ пен жауабына арналған карточкалардың түсі бірдей болады.
Оқушылар кез - келген түсті таңдап, өз жартысын табады.
1. Сұрақтар жазылған карточкалар
1. Азиялық скифтер «Құдіретті еркектер», «жүйрік атты» турлар деп қай деректерде аталған.
2. Сақ тайпасы қандай 3 - топқа бөлінеді?
3. Сақтарда мал шаруашылығымен қатар қандай шаруашылық дамыды?
4. А. Македонскийдің сақ жеріне жорығы қалай аяқталды?
Жауаптары жазылған карточка
1. Бұл туралы парсы деректерінде айтылған.
2. 3 топқа: тиграхауда, парадирайа, хаумаварга.
3. Мал шаруашылығымен бірге отырықшылық, егіншілік дамыды.
4. А. Македонскийдің жорығы сәтсіз аяқталады.

2. Ойын. «Мерзімді жатқа айту» ойыны.
Ойынның мақсаты: Оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту бір жүйелікке тәрбиелейді.
Ойынның шарты: Оқушылар 2 командаға бөлінеді.
1 топ сақтар.
2 топ Парсылар
2 топқа тапсырма беріледі.
Барлығыңыз оқу мәтінін мұқият қарап шығып сосын оны есте жаңғыртып, жатқа айтасыздар.
1 - ші сөзді барлығыңыз да жаттап қалатын шығар деп ойлаймыз, ал әрі қарай кімнің қаншаға шамасы жетеді. Мәтінді оқып шығып, есте сақтап қалуға 1 мин беріледі. Содан кейін жарысқа қатысқысы келгендер шығады.
Алдымен команданың 1 - ші ойыншысы мәтінді жатқа айтады, ал басқалары топтап немесе дұрыс айтпай қалғанға дейін мәтін бойынша қадағалап отырады да уақытын белгілейді. Одан кейін 2 - ші команда ойнайды.
Бұдан әрі осы тәртіппен жүреді.
Қателескен жағдайда «Тоқта!!!» бұйрығы беріледі. Міне, қызық кімнің есте сақтау қабілеті мықты екен.
Жүргізуші қорытынды жасайды. Жатқа айтқан топ жеңіске жетеді.
Тапсырмалары.
1. Сақтар тобына
Сақтар б. з. б І мың жылдықта Орта Азия мен Қазақстан, Шығыс Түркістан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. Олар ежелгі дүние өркениеттері – Ассирия, Индия және б. з. б ІІ ғ бастап Ахеменидтік парсылармен қарым - қатынас жасаған. Сансыз көп туыс тайпалар одақтастарын парсылар жалын атпен сақтар деп атаған.
2. Парсылар тобына берілетін тапсырма
Парсы патшасы І Дарий сақ тайпаларын өзіне бағындыру үшін үнемі жаулап алу соғыстарын жүргізген. Б. з. б 518 ж парсы патшасы І Дарий қалың қол бастап, сақтарға аттанады. Сақтардың табанды қарсылық көрсету нәтижесінде І Дарий жеңіледі. Б. з. б ІҮ ғ. Сақ жеріне тағы да қауіп төнді. А. Македонский сақ тайпаларын бағындыру үшін жорық жасады.

«Мерзімді жатқа айту» ойыны.
Топтық жұмыс
Жүргізуші қорытынды жасайды. Қолымдағы 3 түрлі д/каларын қай топ жақсы жауап берген оқушылар фишка беріп отырады. Соңында фишкаларын жинайды. Ең көп фишка жинаған команда жеңіске жетеді.
4 – сабақ
1. «Бір - біріне диктант жүргізу» ойыны
Ойынның мақсаты: Жұптық, топтық жұмысқа қалыптастыру, сауатты жазуға, бірін – бірі тыңдай, сыйлай білуге қалыптастыру.
Ойынның шарты: Сынып 4 оқушыдан топтарға бөлінеді. Әрқайсысына мәтіні бар карточка беріледі. Карточкалар нөмірленген. Оқушылар жұп-жұбымен отырады. Балалар әр жұпта өз мәтіндерін оқып, серігіне жазғызады да тексереді.
Артынан жұптар серігімен алмасады.
Тапсырмасы және жауабы
Шырақ алдын ала құрған жоспары бойынша қинала отырып, өзінің түп атасының парсы екенін І Дарийдің келе жатқанын естіп, тұтқыннан құтылып, соларға қосылу үшін түн жамылып қашамын деп, қолға түсіп, осындай күйге ұшырағанын, содан орайын тауып, қайтадан қашып шығып, осы араға өліп - танып зорға жеткенін айтып, мұңын шағады.

Бағалауы: Әр оқушы серігіне жасыл пастамен өзін - өзі қарамен мұғалім қызылмен тексеріп бағалайды.
2. Карточкамен жұмыс.
Жұмыстың мақсаты: Алған білімдерін пысықтауға, білім - біліктерін арттыруға жетелейді.
Жұмыстың шарты: Алдын ала сұрақтары бар карточкалар дайындалады. Әр карточкада 3 сұрақтан болады. Әр оқушы мұғалім алдында жайылып жатқан карточканы таңдайды. Мұғалім дайындыққа уақыт береді. Оны орындаған оқушы қолын көтереді. Мұғалім оған өзін - өзі тексеру үшін жауап парағын береді. Өз жұмысын жауап парағы мен салыстырып оқушы бағалау парағына жасыл пастамен баға қояды.
Мұғалім тақтаға бағалаудың критерийлерін жазып қояды.
«5» - бағасы жұмысты қатесіз толық жауап берген оқушы
«4» - бағасы жұмысты елеусіз қате жіберілген жағдайда
«3» - бағасы жұмысты қате жіберген жағдайда сұраққа дұрыс жауап бере алмаса.
Тапсырмасы:
№1.
1. Сақ тайпалары б. з. б ҮІІІ - ҮІІ ғ қай елдермен қатынас жасап отырады?
2. Парсы патшасы Кир сақтарға соғыс ашу үшін қандай сылтау іздеді?
3. Сүйікті ұлының қайғылы хабарын естіген Томирис Кирге жаушы жіберіп, хат жолдайды. Хатта не делінген?
№2
1. Қазақ халқының ата – тегі болған тайпалар мен ұлыстарды ата?
2. Сақ патшасы Томирис жөнінде не білесің?
3. Сақтар жылқысының түрлерін ата?
№3
1. Томиристің ұлы туралы не айтасың?
2. Ежелгі грек авторлары сақтарды қалай атады?
3. Сақ қоғамында өмір сүрген адамдардың 3 тобын ата?
№4
1. Шырақ қандай ерлік жасады?
2. Апасиоттардың астанасы қай қалада болды?
3. Сақтардың негізгі өсірген малдары.

№5
1. Сақтардың 3 әлем туралы түсінігі қандай болды?
2. Есік қорғаны қай жылдары қазылды?
3. Сақтар өңірінде қандай стильді пайдаланды?
Жауаптары:
№1
1. Кир Томириске елші жібереді. Елшіге сақ патшайымы Томириске өзінің үйленбек ойы бар екенін жеткізуді тапсырады. Томирис Кирдің сәлемін қабылдамайды.
2. Ассирия мен Индиямен.
3. Хатта: «Қанқұйар Кир! Жеңіске желікпе! Сен менің ұлымды ашық айқаста қару құдіретімен жеңген жоқсың. Егер менің ұлымды қайтарын бермесең, егер олай етпесең, Тәңірі атымен ант етіп айтайын, ханға қанша тойымсыз болсаңда адам қанын сусының қанғанша ішкіземін.
№2
1. Сақ, ғұн, үйсін, қаңлы т. б. тайпалар
2. Томирис – сақ тайпасының патшайымы ержүрек, табанды.
3. Сақтарда жылқының 2 түрі: жатаған, басы ірі, аяқтары жуан, денесі жұмысы, қарабайыр жылқы.
№3
1. Ұлы Спаргап – парсылардың алдауына түсіп қалады. Парсылар оны тұтқынға алады. өзін қандай күйге түскенін мастығы айығып, есі кірген кезде біледі. Өзің қолың босатуды өтінеді. Қолынан бұғау алынған соң, парсы жауынгерінің қаруын жұлып алып өзін - өзі өлтіреді.