Ертегі және таныс әдеби шығармалардан үзінділерді сахналауда балалардың рольді сомдау шеберлігін дамыту

Ертегі және таныс әдеби шығармалардан үзінділерді сахналауда балалардың рольді сомдау шеберлігін дамыту.

Атақты педагог Сухомолинский: «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ләззат беріп, қиялға қанат қағып бітіретін, жас баланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық.»- деп атап көрсеткен.
Сахналық қойылым әр балаға қуаныш, ұмытылмас әсер сыйлайды, оның көркемдік талғамын, еліктеуі мен қиялын дамытады.
Кезінде орыстың ұлы ақыны сахнаны «сиқырлы өлке» деп атаған. Қазақ өнер жұлдыздарының бірі Ш. Айманов «Театр - адамдарды туыстарын шығармашылық отбасы, сахна өнері - тіл жетпес құдіретті өмір шындығын білу, яғни адамның сахнаны сүймеуі мүмкін емес»- деген сенімде болған.
Өнердің осы бір ғажайып түрімен жүздескен үлкендер де балалар да, ұлы ақынның, теңдесі жоқ режиссердің айтқан осы дана сөздерінің мағынасы мен мәнін өз сезімдерімен теңдей бөліседі. Театрда болып, мерекені сезіну адамға еш нәрсемен теңдесі жоқ қуаныш сыйлайды, күнделікті өмірді қанық әсерлерге бөлейді, сондай - ақ оны жаңа сезімдермен, ойлармен толықтырады.
Өзінің көрерменімен әрбір жаңа жүздесуінде сахналық өнер қайта жаңарғандай болады еш нәрсемен теңдесі жоқ бірге күйзелу сезімін сыйлайды.
Мектепке дейінгі жасөспірім баланы тәрбиелеумен дамыту ісіне байланысты мақсаттарды шешуде сахна ерекше рөл атқарады.
Сахналандырылған ойындар желілі рөлдік ойындардан тек желісі ғана емес, сондай - ақ ойнау іс - әрекетінің сипатымен ерекшеленетіні айқындалған. Сахналандырылған ойындар ойын қойылымдары болып саналады, өйткені олар әдеби шығармалар түрінде белгілі бір мазмұнға ие, сондықтан балалар кейіпкерлерді онда нағыз театр өнеріндегідей айшықты құралдар көмегімен дауыс ырғағы. Көркемдік оқу әдісі, кейіпкер бейнесін сомдауы, сөйлеу мәнері, бет әлпетінің өзгеруі, қол қимылдары, дене бітімінің жағдайы мен жүріс тұрысы арқылы нақты бейнелер қалыптасады.
Мектепке дейінгі балалардың өзі театр ойындарын өз бетінше ойнамайды. Олардың қызығушылығын, тәрбиешінің ұсынысы бойынша және басқаруымен болатын сахналау ойындары арттырады. Егер де бірінші сәбилер тобынан бастап, балалар тәрбиешінің көмегімен халық әндері мен кішігірім тақпақтарды, жұбату өлеңдері кіші сахна көріністерін ойнаса, екінші сәбилер тобында театрдың ойыншықтарын пайдалана отырып, мұны одан әрі жалғастырса, онда ересек тер тобында театр іс - әрекет өз бетінше болуы да мүмкін.
Балалар беске қараған жасында, театр іс - әрекеті үрдісінде, көлдерді орындау барысында өзіндік жұмыс ерекшелікті енгізуге белсенді ұмтылады. Мектепке дейінгі ересектер жасында балаларды көркемдік - бейнелік аймақтың амалдарына арнайы үйрету мүмкіндігі туады.
Осы жаста сахнаның әр түрін пайдалана отырып, іс - әрекетінің үзінділерін балаларды әңгімелеуге үйрету сабақтары жүйесін кіргізуге болады.
Қарапайым шығармалардан кереметтей сахналық көрініс жасауға болады. Сахнада жүру, тұру, сөйлеу, кейіпкер бейнесін сомдауды, өзін - өзі білу, сыйлау мәдениетіне үйренеді, өзі жаман нәрсені қайталамауға тырысады. Осылайша жан - жақты тәрбиеленген бала бар жаттаған, естіген білгендерін өмірде кездесетін түрлі жағдайда да орынды қолдана білуге тырысады. Нағыз театрдың өзінен көрген, сондай - ақ өздері қойған сахналық ойындар қойылымдар балалардың ой - өрісін кеңейтеді, балалардың әңгімеге араласуына, ертегі қойылымдары туралы, спектакль туралы ата аналарына, жолдастарына әңгімелеп беруге итермелейді. Бұның бәрі сөйлеу қабілетінің дамуына, диалог түрінде сөйлеуге, өзі алған әсерін монолог түрінде сөйлеп жеткізуге себебін тигізеді. Балалар театрының бірнеше түрлері бар. Ең көп тараған түрі - ойыншық театры.
Қысқа тақпақтарды жаттап, өзіне тән орындау кезінен бастап - ақ кішкене көлемді спектакльдер ойнала бастайтыны белгілі. Ондағы адамдар рөлін ойыншықтар, қуыршақтар орындайды.
Балаларға арналған көркем шығарманы оқыту неғұрлым дұрыс ұйымдастырылса, мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық талғамын дамыту соғұрлым табысты болады. Тіпті кішкентайлар тобынан бастап - ақ тақпақ пен қысқа өлеңдерді айтқызғанда көркем сөздер әсерлі естілу үшін стол үстіндегі театрды, қысқа сахналы қойылымдар көрсетуді қолдана берген жөн. Балалар ой – өрісінің кеңеюіне байланысты сахналық ойындар күрделене түсуі тиіс.
Балалар бақшасында өтілуге тиісті көркем шығармалардың көбі әсіресе қосымша өтілуге тиісті шығармалар көрсетілген әдістердің біріне сай инсценировкалау мүмкін.
Бірінші кезеңде балалар ұжым болып, (жалпылама) ертегі мәтінін ауызша айтады.
Екінші кезеңде ертегінің барлық кейіпкерлері үшін оқып шығу бір балаға ғана ұсынылады.
Үшінші кезеңде балалар бірнеше шығармашылық тапсырмаларды орындайды. (қуаныш, қорқыныш, сезімдерін көрсете білуі және т. с. с).
Төртінші кезеңде рөлдерге бөліп, ертегіні оқу жүзеге асырылады. Сондай - ақ ғалымдар сахна іс - әрекетінің тиімділігі көбінесе балалардың бейнелеу шығармашылығы сабақтарының кешенді болуына байланысты екендігін айқындады. Сәндік безендіру шығармашылығы үрдісінде балалар ойлану, ойын дамыту және қиялдау мүмкіндігіне ие болады, мұның бәрі орындалатын бейнелердің мәнді болуына қолайлы әсер етеді.
Балалардың танымдық ынтасын дамыту педагогтардың ұйымдастыру шеберлігіне тікелей байланысты.