Бөлме өсімдіктері

Ақтөбе облысы, Шалқар қаласы,
І. Үргенішбаев атындағы орта мектебі
Отарова Орынгүл Сансызбайқызы

Сабақтың тақырыбы: Бөлме өсімдіктері

Сабақтың мақсаты: Бөлме өсімдіктердің түрлері мен маңызын таныстыру.
Білімдік мәні: Бөлме өсімдіктер жөніндегі теориялық білімдерін меңгертіп, оны іc - жүзінде қолдануға үйрету.
Дамытушылық мәні: Сын тұрғысынан ойлау технологиясының әдіс - тәсілдерін белсенді қолдану арқылы оқушыларды жеке, жұппен, топпен жұмыс істеу, басқаларды тыңдау, өз көз - қарастарын дәлелдеп қорғай білу, біліктіліктерін дамыту.
Тәрбиелік мәні: Бөлме өсімдіктер білімдерін жүйелеп бір тұтастыққа қарастыру, оқушылардың ақыл - ойын, ғылыми дүние танымдылығын қалыптастырып, тірі табиғатпен ізгілікті қарым - қатынаста болуға, экологиялық мәдениеттілікке тәрбиелеу.
Көрнекілік құралдар: Бөлме өсімдіктері. Инструктивті карточкалар, мәтіндер, дәптер, қалам, тақта.
Сабақтың түрі: Аралас
Сабақтың әдіс - тәсілдері: Сын тұрғысынан ойлау технологиясы элементтері, модульдік тех - ң элементтері, танымжорық, әңгімелесу.

Сабақтың құрылымы:
1. Ұйымдастыру.
2. Үй тапсырмасын сұрау.
3. Жаңа сабақ.
4. Сабақты бекіту.
5. Үй тапсырмасын беру.
7. Қорытынды
8. Үй тапсырмасы

Сабақ барысы:
1. Ұйымдастыру.
Сәлемдесу. Оқушыларды түгендеу. Кезекшілікті тағайындау.
№10 Техника қауіпсіз ережелерін қайталау.
2. Үй тапсырмасын сұрау.
Үйге дәрілік өсімдіктердің түрлері атты реферат жазып келу берілген.
Ортаға шығып әрбір оқушы рефератын қорғайды.

3. Жаңа сабақ.
А) Қызығушылықты ояту.
Ғалымдардың пайымдауынша, фиалка (шегіргүл) өз қожайынын жақсы көретіні соншалықты, ол басқа жаққа кетсе, қатты сағынады екен. Қазтамақ (герань) басқа өсімдіктерден өзін бірінші суармаса, «ренжіп қалады». Ол осы ренішін көпке дейін гүл ашпай білдіреді.
Онда балалар біздің жаңа сабақтың тақырыбы: Бөлме өсімдіктері болмақ.

ә) Ой - толғаныс:
Сұрақ қойылады:
Бөлме өсімдіктері дегеніміз не?
Бөлме өсімдіктерін не үшін өсіреміз?
Білетін бөлме өсімдіктерін ата:
Дұрыс балалар! Әрбір отбасы өзінің алтын шаңырағы – пәтерін, жеке үйін сәндегенді, көріктендіргенді қалайды. Содан біреулер үй ішіне қылқалам шеберлерінің туындыларын, қолөнер бұйымдарын ілсе, өзгелер бөлмелерді қымбат жиһаздарға толтырады. Басқа отбасылар бөлмелерінде темір тор ішінде тотықұстарды ұстауды немесе аквариумдарда алтын түстес, өзге де түр, тұлғадағы балықтарды өсіріп, көбейткенді ұнатады. Тіпті, біздер бөлмелерінің қабырғаларына қару - жарақтарды іліп қойған отбасылардың да үйінде болған едік. Әйтеуір, әркім өз талғамы, таным - түсінігіне сәйкес пәтерін, үйін әрқилы әдемілеуге әуес. Тек, солардың қай - қайсы да үй өсімдіктерін өсіруге, онымен бөлмелерді көркейтуге қарсы емес. Бұл қай халықта да қазір үй өсімдіктерін өсірудің тұрмыстық салт - дәстүрге айналғанының жарқын көрінісі болса керек.

Б) Баяндама оқу.
Өсімдіктер тарихы.
Интерьерді көгалдандыру үшін 3000 астам өсімдік түрі қолданылады. Олардың көбі субтропиктік белдеуден әкелінген. Бөлме өсімдіктерінің 19% Оңтүстік Америкадан әкелінген тропиктік өсімдіктерден құралады. Олар: бегония, монстера, юкка, пастифлора. Өсімдіктердің 17, 6% Оңтүстік Африкадан шыққан түрлер құрайды. Олар пеларгония, хлорафитум, Орталық Америка, Мексика, Вест - Индия, бөлме өсімдіктерінің 13, 8% берді. Олар; кактус, пуансеттия, кейбір суккулентті өсімдіктер. Барлық өсімдіктердің 13, 5% тропиктік Азиядан(Үндістан, Үндіқытай). Олар: патша бегониясы, каучукті фикус, кодеум, архидея. Жерорта теңізі маңынан шыққан өсімдіктер 9, 8%- ды құрайды. Олар: гранат, қоңыраубас, лавр, хамеропс пальмасы, т. б. Оңтүстік Американың субтропиктік белдеуі 5, 8%- ды құрайды. Солтүстік Мексика 5, 5% құрайды: традесканция, руэллия. Африканың тропиктік өсімдіктері 5, 1%- құрайды: кофе ағашы, драцена, сансевирия. Шығыс Азиядан таралған 3, 2%- ды құрайды: адалия, аспидистрия, аукуба, камелия, фатсия. Австрия мен Жаңа Зеландия 3, 1%- ды құрайды: араукария, корделина. Орта Азия мен Канар аралдары 3, 6%- құрайды: фикус немесе инжир, канар құрмасы.
Адамзат дамуының алғаш - қы дәуірінде олардың негізгі қорегінің өсімдіктер болғаны мәлім. Тағам үшін ішіп - жейтін өсімдік түрлерінің көбеюіне байланысты адамдар олар - дың әрқайсының ерекше дәмі, иісі, қасиеті барын да байқаған.
Ертедегі египеттіктер де алоэ, қараған, анис, медуница, зығыр, лотос, көкнар, жалбыз, тал, аршаның шипалық қасиеттерін біліп үй бөлмесінде, үй ауласында өсіре бастаған. Мұнан 4 мың жыл бұрын үндістандықтар 760 дәрілік өсімдікті пайдалана біліп, гүлдер отырғызумен де әуестенген. Кейін өсімдіктердің далада, үй ауласында, үй бөлмесінде өсетін түрлері пайда болып, олар сәндік қызмет атқарды. Адамдар үйінде, ауласында өсетін гүлдерді бір - біріне сыйлап, оның жұпар иісінен, әсем түрінен ләззат алады.

В) Модульдік жүйе. Мәтінмен жұмыс
Барлық өсімдіктер морфологиялық, экологиялық ерекшеліктеріне байланысты мына топтарға бөлінеді.
Сыныпты 5 топқа бөліп, әрқайсысына мәтін таратамыз. Тапсырма: мәтінді оқып көрші топқа мазмұнда, келесі топ дәптерге түсіріп отырады.

1 - топ мәтін: 1) Гүлдері әсем өсімдіктер. Мұндай өсімдіктердің гүлдеуі ұзақ уақыт немесе қысқа мерзімді болып бөлінеді. Ұзақ уақыт гүлдейтін өсімдіктер: архидея, пеларгония, синполия. Қысқа мерзімді: гиппеаструм, кренум, кливия. Өсімдіктердің гүлдеу уақыты да әртүрлі. Қыста гүлдейтін өсімдіктер: хрезентема, цикломен, пуансеттия, камелия. Көктемде және жазда гүлдейтін өсімдіктер: азалия, пелоргония, глоксиния.

2 - топ мәтін:. Лианалар дұрыс өсу үшін тірек керек. лианалар көбінесе вертикальды көгалдандыру үшін решеткалар құрылады немесе шпагат жіптер тартылады. Лианалар түрлері: аспарагус, циссус, филодендрон, плющ.

3 - топ мәтін: Ампельдік өсімдіктер Оларды ампель өсімдіктері деп те атайды. Өйткені бұлар ампельдерде, яғни, аспалы вазалар мен құмыраларда өсіріледі. Олардың сабақтары жайылып, төмен түсіп тұрады немесе өрмелеп өсіп, жан - жағына көрік береді. Аспалы өсімдіктер үнемі жасыл, көпжылдық, сәнді жапырақ жаятын, әдемі гүл шашатындар. Оны терезе алдына, қабырғаға бекітілген тіреуіштермен сәндік құмыраларда, ағаш, тоқы - ма кәрзеңкелерде өсіріп, іліп қояды. Ампельдік өсімдіктер: традесканция, сеткреазия, нефралепис, офиопогон, хлорофитум. Ампельдік өсімдіктер қысқы бақтарда өсіру өте қолайлы.

4 - топ мәтін: Сукуленттер – өз бойына нәр жинайтын өсімдіктер тобы. Олар ылғал қорын бұтақтары мен жапырақтарында жинайды. Түрлері: кактус, агава, алоэ, тольстянка, очиток, гастерма, сүттіген.

5 - топ мәтін: Эпифиттер ағаш бұтақтары мен діңіне жабысып өсетін өсімдіктер. Эпифиттерді көбінесе қысқы бақтарда өсіріледі. Оларға бромелия, платицериум, асплениум жатады.

Г) Әңгіме құру.
Мұғалім: Барлық аталған топтар ішкі интерьерді безендіретін негізгі өсімдіктерден құралады.
Енді балалар біз бөлмедегі гүлдер дұрыс орналасып тұр ма.
Бөлме өсімдіктерінің үш талабын білуіміз керек.
Бөлме өсімдіктерін өсіруде қойылатын талаптар: 1. Оларды іріктеп алу; 2. Өсіру; 3. Баптап күту. Үй жағдайында гүлдейтін, шашақ жаятын өсімдіктерді дұрыстап іріктеп алуда олардың өсуіне қажетті жағдайларды алдын - ала оқып, біліп, сұрап, онымен танысып алған жөн. Үй өсімдіктерінің қай түріне қаншалықты жарық, температура, ылғалдылық қажет, оны жақсы білмейінше, отырғызған өсімдіктеріңіз қурап, солып, түрлі ауруларға ұшырап шіріп кетуі мүмкін. Үй өсімдіктерінің ішінде жарықты сүйетіні де, көлеңкеге төзімдісі де, өзіне жарықтың шашырап түскенін қалайтыны да бар. Біз енді соған тоқталсақ.

Д) «Кім жылдам» ойыны. Тақтамен жұмыс:
Тақтаға 3 оқушы шығады. Тапсырма: Әр оқушы партадағы 3 гүлдің біреуін таңдайды. әр гүлдің ішінде өсімдіктер атаулары болады. 1 - оқушы Жарық сүйгіш өсімдіктер теріп жазады. 2 - оқушы Жарықтың шашырап түсуін қажет ететін өсімдіктер теріп жазады. 3 - оқушы Жылылықты сүйетін өсімдіктер теріп жазады. Яғни дұрыс толтыру керек.

Дұрыс жауаптар
Жарық сүйгіш өсімдіктер
Олардың көбісі шөл дала мен таулы жерлерде өседі. Оның негізгі түрлері: кактустар, сабақтарында ылғал сақтайтындар (суккуленттер) – сүттіген, сенецио, стапелия, литопса, фаукария, толстянка, каланхоэ, очитка, агава, сансевиерия, зониум және тағы да басқалар. Қараңғыда және көлеңкеде өңін жоғалтатын теңбіл жапырақты өсімдіктер: колеус, кротон, сеткреазия, кордилина, стробилантес.

Жарықтың шашырап түсуін қажет ететін өсімдіктер
Үй өсімдіктерінің ішінде жарықтың мол, аз түскенін ғана емес, шашырап түскенін де қалайтындары кездеседі. Гүл өсірушілердің айтуынша, олар мыналар: аспарагус, бегония, глоксиния, севполия, фуксия, зухарис, пенеромия және т. б.

Жылылықты сүйетін өсімдіктер
Бұларға тропиктік өсімдік - тер жатады. Олардың ішінде кең тараған түрлері: бегония, пеперомия, ароид тұқымдас өсімдіктер (антуриумдер, аг - лаонемдер, диффенбахия, сингониум), кордилиндер, дроцендер, бромелия, геснерия тұқымдастар. Бұлар қыста 200С температурада жақсы өсіп, өнеді. Кактус тәрізді субтропиктік өсімдіктер үшін қыста температура 60С - тан 120С аралығында болуға тиіс. Егерде үй өсімдіктері тұрған бөлмелердегі температура режимі бұзылатын болса, өсімдіктер сарғайып, жапырақтары түсіп қалады. Үйде өсетін өсімдіктер аспалы өсімдіктер, сәнді жапырақ жаятындар, әдемі гүл шашатындар болып сан алуан түрге бөлінеді.

4. Сабақты бекіту. Топпен жұмыс: 5топқа бөлменің суреті беріледі.
Өсімдіктерді дұрыс берілген (парақта) бөлмеде дұрыс орналастыру.

5. Үйге тапсырма. Бөлме өсімдіктердің түрлерін терең оқып келу.

6. Оранжереядағы өсімдіктерге фенобақылау.

Шағын танамжорық: Оранжерея — өсімдіктерді өсіретін, жасампаз экожүйелік құрылғы. Оранжереялар шыныдан және пдастиктен тұрады. Күннің жарығы тікелей түскендіктен өсімдіктерді жылытады және жарық өсімдіктің жақсы өсуіне ықпал жасайды. Оранжереяларды гүлдерді, жемістерді, көкөністерді өсіру үшін қолданады.
Ал енді қолымыздағы фенологиялық бақылау дәптерлерімізді толтырайық.

7. Қорытынды
Бөлме өсімдіктері өте пайдалы. Олар бөлменің ауасын тазартады, ондағы көмір қышқыл газын сіңіріп, оған оттегін бөліп шығарады. Ал егер өсімдіктердің көлемі үлкен болып, бөлмеге жарықтың енуіне кедергі жасаса, ол зиянды. Сондай ақ өсімдіктер күтілмесе, онда оның жапырақтары «шаң - тозаң жинағышқа» айналып, түнде олар да оттегін сіңіреді. Сөйтіп, бұл жағдайлар өсімдіктердің пайдасынан гөрі зиянын арттырып, бөлме ауасын «тарылтады». Сондықтан бөлме өсімдіктерінің жапырақтарының шаң - тозаңдарын ылғалды шүберекпен сүртіп, тазартып отыру қажет. Үй өсімдіктерін бөлменің кез - келген жеріне қоя салмай, олар өсіп тұрған ыдыстарды тиімді де ыңғайлы әрі сәнді етіп орналастырудың маңызы зор.
8. Үй тапсырмасын беру