Омыртқалы жануарлардың қозғалуы

Сыныбы: 6
Сабақтың тақырыбы: § 45 Омыртқалы жануарлардың қозғалуы

Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Омыртқалы жануарлардың қозғалу мүшелерінің жүйесімен таныстыру, құрылысы, қозғалыс ерекшелігі, тіршілік әрекеті туралы білім беру.
Дамытушылық: Омыртқалы жануарлардың құрылыс ерекшелігі мен тіршілік әрекеті туралы алған білімдерін толықтыра түсу және олардың жеке топтарының қозғалу ерекшеліктерімен таныстыру.
Тәрбиелік: Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыра отырып бүкіл тіршілік атаулыны, табиғатты сүйе де, қорғай білуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: ашық сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ - жауап, венн диаграммасы, «қарлы кесек» ойыны, қызығушылығын ояту.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, видео сабақ, қосымша материалдар.
Сабақтың пәнаралық байланысы: георафия, физика.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастырылуы:
Сынып оқушыларын сабаққа даярлау
ІІ. Жаңа сабақ
Оқушылар бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Омыртқалы жануарлардың қозғалуы».
Балықтар
Қосмекенділер
Бауырымен жорғалаушылар
Құстар
Сүтқоректілер

Балықтардың суда тіршілік ететіні бәрімізге белгі сондықтан оның су ішінде қозғалу мүшелері мен мүшелер жүйесі жақсы жетілген. Балықтардың дене пішіні суда жүзуге ыңғайлы бас жағы сүйірлене бітіп, тұлғаға қарай дөңестеніп жуандайды, құйрығына қарай жіңішкереді. Екі бүйірі сәл қысыңқы болады, денесі сүйекті қабыршақпен қапталған. Әр қабыршақтың артқы жиегі алдыңғы жиегіне келесі қабыршақтың жиегіне жапсарласа орналасады. Балықта құйрық жүзбе қанаты, жұп көкірек қанаты, бір жұп құрсақ жүзбе қанаттары бар. Ал құйрық немесе екі арқа және бір құрсақ асты (аналь) жүзбе қанаттары болады. Сонымен қатар балықта жақсы қозғалуына әсер ететін торсылдақ болады. Торсылдақтың атқаратын қызметі су түбіне бату және су бетіне жеңіл көтерілу, балықтардың кейбір түрлерінде дыбыс толқынын күшейтетін резонатор, ал кейбір балықтарда дыбыс шығаратын мүше.

Қосмекенділер - құрлықта тіршілік етуге бейімделген алғашқы омыртқалы жануарлар осыған байланысты көптеген түрлерінде екі жұп аяғы бар, артқы аяқтары ұзын болады, сондықтан секіріп қозғалады. Аяқтары негізінен үш бөлімнен тұрады. Алдыңғы аяқта қар, білек, алақан сүйектерінен, артқы аяқта сан, сирақ, табан сүйектерінен тұрады. Алақаны төрт саусақты, табан бес саусақты.

Құстардың алдыңғы аяқтары қанатқа айналған. Қанаттың қалақшасын түзетін ұзын қауырсындар - қанатты қағушы қауырсындар деп аталады. Қанаттың үстіндегі ірі қағушы қауырсындар денені ауада ұстайтын қалықтау бетін құрайды. Құйрықтағы ірі қауырсындар құстың ұшу бағытын өзгертуге және қонған кезде ұшуды баяулатуға жәрдемдесетін бағыттаушы қауырсындар.

Құстың беломыртқалары сегізкөз бен құйрықтың алдыңғы омыртқалары бірігіп жамбас сүйектері тұтасып қозғалмайтындай болып байланысады. Оларда дене артқы аяқтарға берік мықты тірек болып табылады.
Сүтқоректілердің тірек қимыл жүйесінің құрылысы қосмекенділер мен жорғалаушыларға ұқсас. Әрине әр түрдің қозғалуы соған байланысты тірек - қимыл жүйесінің өзіне тән ерекшеліктері бар.