Біржан Сара айтысы

Сабақтың тақырыбы: Біржан мен Сара айтысы
Сабақтың мақсаты: Айтыс туралы түсініктерін молайта түсу
Біржан мен Сара өмірінен, айтыс тарихынан мәлімет беру. Көркемдік ерекшелігін ашу. Адамгершілікке, кішіпейілдікке тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: Бейне суреттер “Біржан сал” кинофильмнен үзінді. Венн диаграммасы.
Әдебиет теориясы: Метафора, ирония, сарказм.

Сабақ барысы
I ұйымдастыру кезеңі
II үй тапсырмасын сұрау. Сұрақ кою арқылы.
1. Айтыс дегеніміз не?
2. Айтыстың қандай түрлері бар?
3. Ақындар айтысының ерекшелігі неде?

Жаңа сабақ
Біржан мен Сара айтысы. Бейнефильм “Біржан сал” үзіндісін көру
Міне, өздерін көргендей еліне сыйлы, қадірлі Біржанды қашан да елі күтіп, қонақ ете білген. Ол жастайынан алмас қылыштай жарқылдап өсті. Біржанның бір бойында әншілік, айтыскерлік, ақындық өнері мен сал - серілік қасиеті оның атақ - данқын шығарды. Сал Біржан, әнші Біржанды көруге асық болған халқы “Біржан көрші ауылға келіпті” дегенді естігенде – ақ тайлы - тұяғы қалмай сол ауылға барып, Біржан әнін өзінің аузынан естуге құмартқан. Жетісу өңірінде Сара атты әрі әнші, әрі атақты ақын қыздың бар екенін, оның сан жүйріктерді сөзбен буғандығын ақын Біржан естиді. Сара Тастанбекқызы Әкесі ерте қайтыс болып, жастайынан жоқшылықтың тауқыметін тартады. Сауықшыл, домбырашы, күйші, әнші, ақындар қауымы ортасында өседі. Атақты Мөлкебай қобызшы, Түбек ақындар сол өңірден шыққан. 13 жасынан домбыра алып, әнші қыз шаршы топқа түседі. Сара жайында естіген Біржан қасына бір топ жолдастарын ертіп, Сараның еліне келеді. Бұлар бірін - бірі көрмесе де, сырттай танысып, көрісуді арман етіп жүреді. Сараның қажы аулына кеткендігін естіп, оны іздеп шығады. Біржан келіп: “Бұл үйде Сара бар ма, шықсын бері” деп хабар салады, жұрт жиналып қалады. Осылайша екі ақынның айтысы басталып кетеді. Біржан мен Сара айтысынан үзінді тыңдаймыз.
Біржан – Мейрамбек (оқушы)
Сара – Жанерке (оқушы)

Айтысты тыңдап болғаннан кейін, сұрақ қою арқылы талдаймыз.
1. Біржан мен Сара айтысында қандай әлеуметтік мәселе көтеріліп отыр?
2. Айтыста екі ақынның адамгершілік сипаттары қалай көрінеді?
3. Біржан өзін қалай сипаттап тұр?
4. Сараның өз бейнесін сипаттаған ақындық шеберлігі?
5. Жиенқұл айтыста қалай бейнеленген?
6. Біржанның мақсаты Сараны кемсіту ме еді?
7. Заманның қандай шындығы көрініп тұр?
Көркемдік ерекшелігін ашу
Бұл айтыстын сөздері анықтық, тазалық, дәлдік жағынан болсын, қазақ поэзиясының төрінен орын алады.

Дәптермен жұмыс
Эпитеттік метафора
Ақиық, мұзбалықпын жерге түспес, Кең қолтық арғымақпын алқымы іспес,-
Ирония, сарказмды табу
Сөйлемнің сыртқы құрылысы көркем, асыра мақтау, ал іші Жиенқұлдың шын суреті Сарказм – ашық суреттеу
Мысалы: Қонжиып мінер Құла жорға барса Келе ала ма сол шірігің қорғаласа
Бейне суреттер тамашалау
М. Томбаевтың “Біржан - Сара” операсынан Біржан рөлінде – С. Қожамқұлов Сара рөлінде – К. Байсейтова
Сабақты қорыту
Венн диаграмма
Біржан
Сара

“Біржан - Сара” айтысының негізгі түйіндісі – әйелдің бас бостандығы.
Көркемділігі жағынан айтыс үлгілерінің ішіндегі ең таңдаулысы.
Бағалау
Келесі тақырыпты айтып өту