Атадан қалған асыл сөз

Сабақтың тақырыбы: Атадан қалған асыл сөз
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: оқушыларға ата - бабамыздан қалған асыл мұралардың бірі – шешендік сөздердің құдіретін таныту, Қазақ даласында өмір сүрген дуалы, от ауызды, орақ тілді шешендердің ұрпақтан ұрпаққа, атадан балаға мұра ретінде жеткен асыл сөздерінің мағынасын ашу.
Дамытушылық: оқушыларға шешендік сөздер арқылы зерделі, білікті де, білімді, ой – қиялы ұшқыр, ақылды, парасатты тапқыр болуға баулу.
Тәрбиелік: Шешендік сөздер арқылы оқушыларды атадан қалған сыйластық, инабаттылық достық, жолдастық сияқты асыл мұраларды үйренуге, тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: Баяндау, сұраққа жауап, сахналық қойылым, шығармашылық ізденіс,
Көрнекілігі: Интерактивті тақта, Төле би, Әйтеке би, Қазбек би суреттері, Шешендік сөздер кітабы, нақыл сөздер.
Сабақтың кезеңдер:
1. Амандасу
2. Шаттық шеңбер
3. Топқа бөлу
4. Сұрақ - жауап
5. Ой дерек:
6. Шығармашылық жұмыс
7. Сұрақтар. Өлең жолын жалғастыру.
8. Шешендіктің тағы бір тармағы - мақал - мәтелдер.
9. Нақыл сөз - ақыл сөздерге
Амандасу. Сынып ішін ұйымдастыру.
Оқушыларды түгендеу.
Шаттық шеңбері. Балалар бір – бірімен қолдарынан ұстап, шеңбер құрап тұрады, бір - бірімен, сәлемдеседі.
- Сәлеметсіңдер ме, балалар! Бір - біріміздің қолымызды ұстағанда нені сеземіз?
- Бір - біріңе күлімдеп қараңдаршы, жүздеріңнен нені байқап тұрсыңдар.
Енді бір - бірлеріңе жақсы тілектер айтамыз.
Топқа бөлу
Мұғалім: - Балалар, Өткірдің жүзі, Кестенің бізі, Өрнегін сендей сала алмас,- деген
Абайдың бұл өлең жолдары не туралы деп ойлайсың? (Сөз өнері, шешендік туралы)
Кіріспе сөз: Асыл маржан ару мойнына, алмас қылыш ер мойнына жарасатыны сияқты сөз асылы да өз ортасында құнды демекші біздерге сонау – сонау замандардан бері. Ата – бабаларымыздан қалған мол мұралар бар. Олар нелер десек
• Ескірмейтін есті сөздер.
• Мақал – мәтелдер
• Нақыл - ақыл сөздер
• Шешендік сөздер болып табылады.
Сұрақ - жауап «Жүйелі сөз жүйесін табады, жүйесіз сөз иесін табады»
1. Шешендік дегеніміз не?(тапқырлықпен, көркем тілмен айтылған үлгілі ойлар, тұжырымдар) Шешендік сөз – дүйім жұртын аузына қаратып асыл сөздің өрнегі. Шешендік сөздер – ауызекі айтылу арқылы ұрпақтан ұрпаққа жалғасып бізге дейін келе жатқан өнер. Ел арасындағы шешілмейтін дау – дамайды бір ауыз сөзбен аса шеберлікпен шешіп берген би ерекше қадірлейтін шешендеріміз Жиренше, Қарашаш, Төлеби, Әйтеке би т. б. Ел болашағын ойлаған от ауызды, орақ тілді шешендерімізден қалған асыл мұрамыз.
2. Қазақ елінің атақты билерін атайық?
Үш би, Саққұлақ би, Бапан би, Сырым би, Байдалы би, Мөңке би.
3. Билерге тән басты қасиетті ата?
(Әділдік, шыншылдық, батырлық, ақындық, шешендік, әдептілік, көріпкелдік, болжай білу)
4. Қазақтың шешендік сөз тарихы кімдердің есімдерімен қалыптасып, өркендей түсті?(Жиренше шешен, Асан қайғы, 14 - 15 ғ)
5. Өз тәуелсіздігін қорғау жолындағы би, шешендер кімдер? (Шалкиіз, Бұқар, Шортанбай, Дулат, Мұрат, 15 - 18 ғ)
1. Адамның басшысы – ақыл.
2. Жетекшісі – талап.
3. Жолаушысы – ой.
4. Жолдасы – кәсіп.
5. Қорғаны – сабыр.
6. Қорғаушысы – мінез.
7. Сынаушысы – халық. (Саққұлақ би)

Ой дерек:
Қазақтың шешендік сөздерін өзге жұрттың атақты адамдары, ғалымдары жоғары бағалады. Шешендік сөздер нұсқаларын академик В. В. Радлов (XIX ғ.) зерттеп жинаған. Ол: "Қазақтар... мүдірмей, кідірмей, ерекше екпінмен сөйлейді. Ойын дәл, айқын ұғындырады. Ауыз екі сөйлеп отырғанның өзінде сөйлеген сөздер ұйқаспен, ырғақпен келетіндігі соншалық, бейне бір өлең екен деп таң қаласын", – деп көрсете отырып, әсіресе қазақ тілінің тазалығы мен табиғилығын дұрыс аңғарып, қазақтардың сөзге тапқырлығы мен шешендігі өзіне ерекше әсер еткенін жазған. Сондай - ақ, қазақтың шешендік, тапқырлық, нақыл сөздерін жинап жариялағандардың бірі – Ыбырай Алтынсарин.

Атадан қалған асыл сөз. жүктеу