Ғұн мемлекетінің калыптасуы. Ғұндардың тұрмысы мен шаруашьшығы

Сабақ тақырыбы:
Ғұн мемлекетінің қалыптасуы. Ғұндардың тұрмысы мен шаруашылығы
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға Қазақстан жерінде мекендеген ғұн мемлекетінің қоныстану тарихын, мемлекет болып қалыптасуын меңгерту
Тәрбиелік: Оқушылардың топ болып жұмыс жасауға, жауапкершілікті сезіне білуге, нәтижеге жетуге ұмтылу үшін білім бәсекесіне түсуіне, тарихи фактілерді жаттауға, ой қорыта алуға, сонымен қатар тақырыпты меңгерте отырып, Отан сүйгіштікке, адамгершілікке, елжандылыққа тәрбиелеу.
Дамытушылық: сабақта оқушылармен шығармашылық жұмыстар жүргізе отырып, қорытынды жасай білуге үйрету және ойларын дамыту.
Сабақтың түрі: Жарыс сабақ
Сабақтың әдіс тәсілдері: сұрақ - жауап, баяндау, миға шабуыл, ізденіс.
Көрнекілік құралдары: Интерактивті тақта, үнтаспа

Сабақтың өту барысы: І:¥йымдастыру кезеңі Сынып оқушылары екі топқа бөлінеді
I топ - Бірлік
II топ - Ақиқат
әр топ берілген тапсырмаларға жоғарғы балл 5, төменгі балл 3 баллмен бағаланады
Үй тапсырмасын сұрау: Қаңлы қоғамы, шаруашылығы және тұрмысы

І. тапсырма - Әр топқа сұрақтар беру арқылы оқушылардың білімдерін тексеру
Бірлік тобына:
1. Қаңлы мемлекеті қай ғасырда құрылды? (б. з. б. III ғасыр)
2. Қаңлы тайпаларында билік қандай жолдармен қалдырылды? (Әкеден балаға мұра ретінде)
3. Қаңлылардың астанасы қалай аталды? (Битянь)
4. Мүлік теңсіздігінің шығу себебі неде? (әлеуметтік жіктелу)

Ақиқат тобына:
1. Қаңлылардың халқының саны қаншаға жетті? (600 мың адам не 420 мың үй)
2. Қаңлылар қандай елдермен байланыс жасады? (Қытай, Парфия, Рим, Кавказ)
3. Қаңлылар мен Үйсіндер арасындағы соғыс қай ғасырда болды? (б. з. б I ғас. орт)
4. Қаңлылар қандай күштерге сиынды? (Табиғат күштеріне және ата - баба рухына)

ІІ. Тапсырма: Сөзжұмбақтар шешу Бірлік тобы.
1 Сыма Цянь қай елдің тарихшысы?
2. Қаңлылардың археологиялық мәдениеттерінің бірі.
3. Жетіасар мәдениеті қандай өзен аңғарында орналасқан?
4. Қаңлы тайпасы негізінен қандай шаруашылықпен айналысқан?
5. Қаңлылардың 16 гектар жерді алып жатқан қала жұртын ата
6.
Ақиқат тобы
1. Тұтқынға түскен адамды қалай атады?
2. Қаңлылар байланыс жасаған елдердің бірі.
3. Олар жинаған сырты қатты жеміс түрін ата
4. Қаңлылар табынған аспан денелерінің бірі
5. Ыдыстары неден жасалған?

ІІІ - тапсырма:
Шарықтау
I - Қаңлылар туралы деректер
II - Қаңлылардың шаруашылығы
ІІІ - Қоғамдық құрылыс орналасуы
IV - археологиялық ескерткіштері
V - Металл өндірісі, сауда қатынастары
VI - Қаңлылардың мәдениеті және діни ағымдары

IV тапсырма:
Әр топ берілген дара сөздерге ұйқастырып сөйлем құрау
Бірлік тобына: Қауыншы, Отырар - Қаратау, Жетіасар мәдениеттері, 600 мың адам, Қытай өкілі, Битянь, Пұшық - Мардан,
Жауабы:
1 – Өзен бойларында жүргізілген қазба жұмыстары олардың көшпелі ғана емес егінші болғанында дәлелдейді. Ғалымдар бұл ескерткіштерді Қауыншы, Отырар - Қаратау, Жетіасар мәдениеттеріне жатқызады.
2 - Қытай деректері бойынша қаңлы тайпалар одағының 120 мың түтіні - отбасы немесе шамамен 600 мың адамы, 120 мыңға дейін жауынгерлері болған.
3 - Қытай өкілінің императорға хабарында «Қаңлылар өр көкірек, өжет келеді, біздің елшілерімізге басын имейді, орталық билік атынан келген өкілдерімізді үйсін елшілерінен төмен отырғызады. Олардың билеушілерімен ақсақалдарына тамақты алдымен береді, содан соң барып біздің елшілерге тартады делінеді»
4 - Елдің астанасы Битянь қаласы болған
5 - Қазба жұмыстары кезінде Пұшық мардан қаласы маңындағы Қостөбе қоныстары зерттелді,

Ақиқат тобына: Қауыншы мәдениеті, кетпен, жабайы аңдар, жүн өңдеу, 1300, сауда жасасқан, Алтын - асар Жауабы:
1 - Қауыншы мәдениеті Ташкент төңірегіндегі көгалды аймақта орналасқан
2 - Жерді тас және металл кетпендермен өңдеді
3 - Қазба жұмыстары кезінде археологтар қаңлылар қоныстарынан елік, таутеке, арқар, киік, марал сияқты жабайы аңдардың да сүйектерін жиі кездестірген
4 - Қаңлы әйелдері арасында қол өнердің жүн өңдеу кәсібі жақсы дамыған
5 - б. з III - IV ғасырларда соғылған салмағы әр - түрлі 1300 дей теңге тапты
6 - қаңлылар Қара теңіз жағалауымен Сириямен, Индиямен, Балтық бойымен, Египетпен, Қытаймен, Иранмен сауда жасасқан
7 - Қаңлылардың Алтын - асар қала жұрты 16 гектар жерді алып жатыр.

Жаңа сабақ: Ғұндар тарихы. Ғұн мемлекетінің қалыптасуы.
«Ғұн» сөзі «Гун рун, хун ю» т. б. атауларымен белгілі
Ғұн атауы б. з. д III ғ Қытай деректерінде кездеседі.
Қазақстан жеріне б. з. д. Іғ - ң соңы мен I ғ - да келген.

Халқы 1, 5 млн адам, 24 руға бөлінген. Оларды Шаньюйдің туысқандары басқарды.
Түменбасыларын шаньюй тағайындаған. Олардың әрқайсысында мыңнан әскер болған. Ғұндардың мемлекеті әскери жүйе бойынша құрылған.
Ғұндардың билік жүйесі
Тәңірқұты (Шаньюй) рубасылар кеңесі

Түменбасылар (24)
Мыңбасылар
Жүзбасылар
Онбасылар
Халық жиыны 3 жылда
Ғұндардың даңқты қолбасшысы Атилла шамамен 400 - 453 жылдары өмір сүрген, қазақтар Атилланы - Еділ деп атаған. Атилланың сырт келбетін «бір көрген адам оның нағыз азиялық екенін бірден айтады, орта бойлы, мығым денелі, көзі өткір, сұсты болған. Қозғалысы шапшаң, сенімді. Ол - Еуропаны, Африканың солтүстік бөлігін, Батыс Азияны қамтыған, Рим империясын жеңіліске ұшыратты. 453 жылы Атилла қайтыс болып, империя ыдырай бастады.

Бекіту:
Ғұндардың негізін қалаған кім және билеушісін қалай атады?
Ғұн қанша руға бөлінді және оларды кім басқарды?
Ғұндардың екінші көші қай жылы басталды және тарихта бұл көш қалай аталды? Еуропаны Рим үстемдігінен азат еткен кім?
Атилланы қазақтар неліктен Еділ деп атаған? Солтүстік ғұндардың әміршісі кім болды? Оқушылардың білімін бағалау:
Үйге тапсырма: Тақырыпты оқып келу
Ерікті тапсырма: «Еділ батыр бабамыз» атты ой - толғау жазу