Ағылшын тіліндегі кешірім сұрау түрлері және оны семантикалық мағынасына қарай талдау

Алматы құрлыс – техникалық колледжі
Авторы: Қашқынбай Тимур
Жетекшінің аты - жөні: Сейдахметова Сандуғаш

Ағылшын тіліндегі кешірім сұрау түрлері және оны семантикалық мағынасына қарай талдау

Жұмыстың ғылыми бағыты: Ағылшын - орыс тілі секциясы
Мазмұны
Түйіндеме
1. Кіріспе
2. Зерттеу бөлімі
Кешірім сұрау түрлерін семантикалық мағынасына қарай талдау
Күнделікті тілде қолдану
3. Қорытынды
4. Әдебиеттер

Зерттелген тақырыптың аты: ағылшын тіліндегі кешірім сұрау түрлері және
оны семантикалық мағынасына қарай талдау
Зерттеудегі мақсатым кешірім сұрау түрлерін анықтап, олардың мәнін ашып, мағынасын түсіндіре отырып өз тілімізге аударып, күнделікті тұрмыста қаншалықты қолданатынын салыстырып, ерекшеліктерін ашып көрсетуге тырыстым.
Тілді жақсы меңгеру үшін тек қана сөзді және оның формасы мен жүйесі және нормасын білу жеткіліксіз, сонымен қатар, ол сөздердің қандай мағынада, формада, қандай контексте қолданылуын білу керек және сол ситуацияда ағылшындар сол сөз қалай қолданғанын білу керек. Тілдік нормаға, жүйеге сай, бірақ арнайы грамматикадан тысқары сол тілде сөйлеуші адам белгілі бір ситуацияға байланысты өзінше бір грамматикалық ерекшелікпен сөйлемейді. Ілтипаттың, ізеттілік көрсету де, кешірім сұрау да ұяттық ерекшелік сезіліп тұрады. Ағылшын тілінде ілтипаттылықтың түрі әр түрлі ситуацияға байланысты алуан түрлі болып келеді.
Тіл арқылы, тілдік элементтердің мағынасынан, формасынан, қолданысынан, сол тілде сөйлейтін халықтық өзіндік ерекшелігі сезіліп тұрады. Сондықтан ағылшын тілінің ерекшеліктерін анықтап, орыс тілі мен қазақ тіліндегі қолдануында қарастырдым. Кешірім сұраудың бес түрлі айтылуын сөздіктің көмегімен тауып, күнделікті қанша пайызы қолданатынын анықтадым. Жұмыстың өзектілігі оның қалай және күнделікті қаншалықты қолданатындығында.

Кіріспе
Кешірім сұрау түрлерін семантикалық мағынасына қарай талдау.
Кешірім сұрау әдетте тілдік қатынас жасауда адамдар бір-бірімен ағылшын тілінде әр түрлі формада қолданады. Ол қоғамда үлкен роль атқарады және әңгімелесу кезінде гармониялық, түсіністік жағдаяттары туындайды. Көптеген адамдар коммуникативті кешірім сұрау формуласын қарым қатынас кезінде пайдаланады және әр түрлі жағдайларда, британдықтар бір – бірінен өтіну кезінде пайдаланады.
Ағылшын тілінде бес түрлі, мағынасына қарай кешірім сұрау түрлері бар. Олар: sorry, pardon, forgive, apologize, excuse. Егер де біреудің атына жағымсыз пікірлер айтылса, онда оладамға психологиялық жағымсыз жағдай жағдай туғызып, қарым - қатынаста түсініспеушілік туындайды.
Тек кешірім сұрау арқылы ғана тіл табысуға болады. Осы тіл табысу кезінде кешірім сұраудың әр түрлі формалары бар. Қандай түрі болмасын пікірлерімен санаса отырып, бітімге келеді. Кейбір ғалымдардың айтуы бойынша З. Д. Поповой и И. А. Стернина, что наилучшие результаты дает сочетание традиционного лингвистического анализа (текстовая выборка) с экспериментальными приемами — в таком случае наиболее яркими и существенными для концепта признаются те признаки, которые оказываются яркими по результатам использования обеих методик [4].
Бұл лингвистикалық зерттеу мына сөздіктер арқылы жүргізілді.
The Oxford Dictionary Of The English Language; Collins English Dictionary; The Oxford Illustrating English Dictionary; Random House Webster's Unabridged Dictionary.
Мағынасына қарай кешірім сұрау мынандай мағыналарда айтылады: аяу, көңіл айту, біреудің сөзін бөлгенде, қарсы пікір айтқанда, айтқан сөзін қайталап сұрағанда және тағы басқа жағдайларда қолданылады.
Тілдік қарым - қатынаста кейбіреулері рахмет айтуға сәйкес келеді және сыпайы түрде кешірім сұрауда да ұқсастық байқалады. Адамдар ұрыс - керіске жол бермеу үшін, тіл табысу барысында сыйласу арқылы келісімге келеді.

Негізгі бөлім
Британ тілдік мәдениеті үшін кешірім сұраудың бірінші, сыпайы түрде аяушылықпен зардап шегушіге өз ойын жеткізу, екінші бір - бірімен қарым - қатынас жасау кезінде сыпайылықпен артық айтылған сөзіне кешірім сұрау, үшінші дипломатиялық немесе сотта кешірім сұрау.
Қазақ тілінде кешірім сұрау түрлерінің ұқсас жақтары бар. Мағынасына қарай бірдей айтылатын кешірім сұрау түрлерін талдап, зерттеулерге көңіл бөліп қарастырайық.
I am sorry (I’m sorry). Мысалға 83, 7 %., Т. В. Ларинаның зерттеуінше, қолданыста болады. Біреумен қарым - қатынаста көбіне болған іске өкінетінін айту арқылы жеткізеді.
I'm sorry көбіне мағынасына қарай тілдік қатынаста сөйлеушінің назарын өзіне аудару ға бағытталған. Әдеби тілде sorry — барлық жерде қолдана береді.
“I’m sorry, I’m awfully sorry” — said Jane.
Анализ современных словарей английского языка (The Oxford Dictionary Of The English Language; Collins English Dictionary; The Oxford Illustrating English Dictionary; Random House Webster's Unabridged Dictionary).

Лексикалық бірлікте: sorriness, sorrow, sorrily, мынандай мағына береді.
1. аяу сезімі,
2. қайғыру және көңілсіздікте
3. жұбата алмаған жағдайда. Ал excuse me тілдік қатынаста 5, 7 % ын кездестіруге болады. Бұл бұйрықты түрде кездеседі сондықтан I'm sorry дан өзгешелігі бар. Ол кейде тура мағынасында қолданса кейде біреудің көңілін өзіне аудару үшін де болады.
(Excuse me, is there a shop near here? ) өзіне қарату болса,
“Excuse me! ” — said a teacher. Тура мағынасында.
Семантикалық мағынасына қарай excuse - лексикалық бірліктері бар. Олар
to excuse, excusable, excusably; 1. Сезім, кешірім өтіну 2. аяу 3. Біреудің көңілін аудару 4. Ақталу 5. Көңіл аудару біреудің жаман қылығы үшін
apology ауызша cөйлесу кезінде сирек кездеседі. Ол тек 3, 7 % да ғана кездеседі.
Ағылшын мәдениетінде адамдар бұл кешірім түрін пайдаланбауға тырысады. Лексикалық бірлік коммуникативті қатынаста кешірім сұрауға пайдаланады. Мысалы рейс ауыстырылғанда немесе кешіктірілгенде, құрлыс жұмысында қолайсыздық орнағанда, магазиннің жұмыс мерзімі өзгерген кезде
We apologize. The train has broken” — said locoman.
Лексикалық бірлікте apology бірнеше семантикалық мағынасы бар.
to apology, apologetic, apologetically; келесі мағыналарды көрсетеді. 1. кешірім өтіну,
2. ақталу 3. Аяу, қайғыда.
pardon ағылшын мәдениетінде 3, 7 % британ ағылшындарында жиі пайдаланады.
Мысалы:
I beg your pardon, but I didn’t understand what you said!
Лексикалық бірлік to pardon, pardonable, pardonably; мынандай мағыналары бар.
1. кешірім сұрау, сезім 2. кешірім 3. аяу
forgive 3, 2 %. Кешірім өтіну айтып тұған адам өз сезімін анық білдіру үшін.
Will you forgive my curiosity? What is the hammer for?
Етістік to forgive сеиантикалық мағынасына қарай forgiveness, forgivable, forgivably, келесі мағыналары бар.
1. кешіру 2. Көзін жұма қарау 3. Бір нәрседен босату, айып пұлдан. 4. сезім. аяу
I am afraid (I’m afraid) бір іске өкінгенде, жағымсыз жаңалықты жеткізгенде, сұраққа жауап беру кезінде қолданады
Is tom here? — I’m afraid he has already gone to Moscow.
Жауап беру кезінде түсіндіруге тырысты. ok (it's ok): that's (it's) all right; no problem; don't worry; never mind [1].
Зерттеу нәтижесі тілдік мәдениетте үлкен роль атқарады. Бес түрлі кешірім өтіну мен қатар I'm afraid. Қатар қолданады. Кешірім өтіну тек кешірім өтіну мен ғана шектелмейді, сонымен бірге тыйым салу аяу түрінде кездеседі.

Қорытынды
Қорыта келе күнделікті тілде қалай қолданатынын көрсетіп кеткім келеді.
Егерде белгілі бір компанияларда ағылшын тілінде ағылшындармен отырыста бірге отырып, кештен кетуге жиналса, не болмаса телефоннан әңгімені үзу керек болса,
If you will excuse me..., ал жауап беру
Of course или Sure,
I'm sorry болған іске өкінген кезде, ал excuse me и I am sorry фразасын I beg your pardon. Фразасына өзгертуге болады, бірақ көбіне әдеби тілде кездеседі.
- Pardon me егер сіз біреудің айтқанын естімей қалсаңыз пайдалануға болады.
Pardon me? Сұраулы түрде қолдансаңыз әңгімелесіп тұрған адамның айтып тұрғанын не түсінбегеніңіз, не естімегеніңіз.
(Sorry), my bad! – достарыңызбен отырғанда қолдануға болады.
to forgive – кешірім өтіну кезінде
Will you ever forgive me? – сөйлескен кезде не хат жазу кезінде қолдануға болады.
We are deeply / genuinely sorry. – Біз шын мәнінде өкінеміз
Егер біз нәрсе бүлдіргенде sorry, ал егер тек істеуге жиналғанда excuse me.
Excuse me, do you know what time it is? — Кешірім өтінем, сағат қанша болғанын білесіз бе?
Excuse me, can you please pass me the salt? — Кешірім өтінем, тұзды беріп жібересіз бе?
Excuse me, let me just grab my jacket — Кешірім өтінем, курткамды алсам болама?
Oops, sorry ( байқаусызда қағып кетсе)
Oh, I'm so sorry (аяғын басып кетсе)
Sorry for the long wait — көп күткенде
Sorry, I didn't mean to wake you up — байқаусызда оятып алса
Pardon
Француз тілінен енген сөз, зат есім есебінде қолданады
I beg your pardon — пардона, өтінем
Атын естімей қалғанда қайталап сұраған кезде
Pardon me — Пардоньте
— What is your name? — Как вас зовут?
— Srinivasan — Шринивасан
— Pardon me? — Простите?
Apologize
I apologize for the damage my dog has done to your carpet — Итімнің кілеміңді талқандағанына кешірім өтінем.
Our office will be closed on Monday. We apologize for any inconvenience Біздің кеңсе дүйсенбі де жабылады, кешірім өтінеміз.
Басқа да кешірім сұрау түрлері.
It’s my fault. – Кешірім өтінем, бұл менің кінәм
Don’t be angry. – ашуланба.
Don’t be offended. ренжіме
Oops! I really didn’t want to. – Ой, шын мәнінде қалап едім.
Yourself to blame. Өзің кіналісің
7. Жауап беру
Never mind. – ештеңе етпейді.
That’s quite all right.- Бәрі дұрыс
Don’t mention it. – ештеңе етпейді
Сонымен кешірім сұрау түрлерін зерттей келе тілімізде күнделікті кешірім өтінем, кешіріңіз фразалары өте жиі қолданатынын салыстыра отырып анықтадым. Ал басқа кешірім түрлері көп кездеспейді.