Қадыр Мырза Әлі «Кәрі Қыран»

Қазақ әдебиеті 7 сынып
Сабақтың мақсаты: Қадыр Мырза Әлі «Кәрі Қыран»
Сабақтың мақсаты:
1) ақын өмірі мен шығармашылығынан мәлімет бере отырып ақын өлеңінің идеясын, мақсатын ұғындыру;
2) оқушылардың поэзияға деген қызығушылығын арттырып, сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту;
3) сұлулық пен еркіндікті танытуға, адамгершілік пен намысшылдыққа, қайсарлыққа баулу.
Сабақтың көрнекілігі: ақын портреті, шығармалар жинағы, үнтаспа, слайдқа жазылған тақырыпқа сай суреттер, қанатты сөздер, бүркіт жасы туралы плакаттар, тірек сызбалар.
Пәнаралық байланыс: ән, бейнелеу өнері, биология, халықтық педагогика.

Сабақ барысы.
Ұйымдастыру кезеңі.
Үй тапсырмасы («Қоңыр күз еді»).
1. Қасым неге күзді еске алып отыр?
2. «Әкең сұраса да берме, ешбір жанға көрсетпей оқы» дегені қай шығарма?
3. Алматыға келгенде жазушымен кездессем деген үміті неге үзілді?

Жаңа сабақ.
Міне, балалар, адам тәлім мен тәрбиені тіл арқылы алады. Қазақ халқы ежелден шешендікке әуес, тіл өнерін жетік білген халық.
Тіл – біздің күретамырмыз.
Тіліміз бен дінімізді сақтамасақ, ұлт болудан қаламыз.
Ана тілінің қайнар бұлағынан сусындайын деген кісі сол тілде жазылған әдебиетті құмарта оқиды.
Қазақ деп белі қайысқан, қаңтарда туған қыран Қадыр Мырзаәлі 1935 жылы Орал облысы Жымпиты ауданында дүниеге келген. мектеп бітірісімен Қазақтың мемлекеттік ұлттық университетінің филология факультетіне оқуға түседі.
Енді мына өлең жолдарын естеріңе түсіріп көріңдерші.
Екі шектің бірін қатты,
Бірін сәл - пәл кем бұра.
Нағыз қазақ қазақ емес,
Нағыз қазақ – домбыра, - деп қазақтың қара домбырасын шырқау биікке көтеріп тастаған да Қадыр ағамыз болатын.

Жайлауында жүрген жігіт бағып қой
Дос келді деп жасап жатыр анық той.
Алғаш рет көріп тұрсың сен оны,
Нағыз қазақ осы міне танып қой.
Қазақ осы
Дала дейтін,
Күн дейтін,
Қазақ осы
«Өнер алды - тіл» дейтін.
Қазақ осы
Қарасың ба,
Ақсың ба,
Қоңырсың ба,
Жатырқауды білмейтін.
Қадыр Мырза Әлі – халық даналығының білгірі.
Жалпы Қадыр өлеңдерінсіз 1960 - 70 жылдардағы қазақ поэзиясын көз алдымызға елестету мүмкін емес.
(тақырып сөз)
А) Интервью
Қыран дегенде көз алдарыңа не елестейді?
Ә) БҮҮ әдісі бойынша тірек сызбаның бірінші бөлігін толтыру.
1. Қыранға қатысты қазақта қандай кәсіп бар? 2. Қайда тіршілік етеді, немен қоректенеді?
Б) Қыранға қандай құстар жатады (тақтаға іліп толықтыр)
В) Сонымен қатар қазақ бүркіттің жасына қарай әр түрлі ат беріп отырған:
1 жас – балапан; 2 жас – жас түбіт; 3 жас – тірнек; 4 жас – жас түлек; 5 жас – мұзбалақ; 6 жас – көк түбіт; 7 жас – қана.
Енді балалар назарымызды мәтінге аударамыз.
«Рольдегі оқушылар»
Қазір өлеңді үш бөлікке бөлеміз де, «рольдегі оқушылар» әдісімен жұмыс істейміз. Әр топтың әрбір мүшесі өзіне тиісті тапсырманы орындайды:
1 - оқушы – мәнерлеп оқиды; 2 - оқушы – мазмұнын айтады; 3 - оқушы – көркемделген сөздерді табады; 5 - оқушы – жоспар (соңында).
Сонда әңгіме қыран мен мұзбалақ жайында екен.
«Мұзбалаққа» түсінік беру.
Екеуін салыстыру (4 қасиеті)
Қыран – өжет, қырағы, қайсар, сақ
Мұзбалақ – осал, жас, тәжірибесіз, аңғал

Енді БҮҮ кестесін толтырамыз.

Сабақты бекіту.
1. «Қыран қияда өледі» дегенді қалай түсінесіздер?
2. Қыран неге намыстанды? (Қыран қартайса, тышқаншыл болады)
3. «Найзағайдай жарқылдап ғұмыры өтті», қалай түсінесіз?
4. Қыранның соңғы шешіміне не себеп болды?
Соңғы сөзді мен айтайын (дәптермен жұмыс).
Қыранша өмір сүргенің – қандай бақыт,
Қандай бақыт – қыранша өле білген!
Осы жолдар төңірегінде ойланып көрейікші, автор нендей ойды айтпақшы. (оқыту)
Шынында осы өлең жолдарындағы «қ» әрпі аса бір қайсарлықты, қырағылық пен қайтпас қажырлықты көрсетіп тұр. Қыран – қасиетті құс, текті құс. Қазақ неге қыранды жеті қазынаға жатқызады. Бұл оның киесін танытқандай.
Алтайдың «Ақиығы», «Ақ шегір» деп атауы да тегін емес. Бірақ қалың жұртты қайран қалдырып, талайларды таңдай қақтырған осы наз өнердің соңғы кезде біртіндеп сиреп бара жатқаны, қайталанбастай болып жоғалып бара жатқанның куәсі болып отырмыз.
Керек десеңіз тәуелсіз еліміздің туында осы қыран бейнеленген. Бұл еркін, ешкімге тәуелсіз елміз дегенмен қатар қайсармыз, мәртпіз, намысшыл халықпыз дегенді білдіреді. Туымыз тұғырлы, еңсеміз биік болсын!
(кітап көрмесі туралы)
Табиғат ана осы құсқа қырағылық қасиетті аямай берген.
Үй тапсырмасы.
«Тауға ұшам, қуат алып қыранның қанатынан...» тақырыбында эссе, өлең жазу, мазмұнына сәйкес сурет салу.
Бағалау.