Аққу, Шортан һәм Шаян. Ахмет Байтұрсынұлы

Ана тілі (4 – сынып)
Тақырыбы: Аққу, Шортан һәм Шаян. Ахмет Байтұрсынұлы
Мақсаты: 1. Қазақ халқының ұлы тұлғасы Ахмет Байтұрсынұлы шығармасының мазмұнымен таныстыра отырып, Мысал жанры туралы түсінік беру; оқушының ауызша сөйлеуін, мәнерлеп, түсініп оқуын, өз ойын жүйелі айта білуін үйрету;
2. Шығарманы талдай алу, шығармашылықпен жұмыс істей білу қабілетін дамыту;
3. Ахмет Байтұрсынұлының тұлғасын үлгі ете отырып, мысалдың мазмұнын айқындай келе, ынтымақтастыққа, бірлікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: сайыс сабақ
Сабақтың типі: жаңа білім игеру.
Көрнекілігі: 1. А. Байтұрсынұлы мен И. А. Крылов портреті
2. Мысал бойынша салынған сурет.
Әдісі: аквариум әдісі(топтық жұмыс), түсіндіру әдісі, іздендіру, өздігінен білім алу әдісі.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушы зейінін сабаққа аудару.
Психологиялық дайындық:
Аманбысыңдар ұл - қыздар,
Әзірміз бе сабаққа?
Әдебиет сөз өнері,
Сай келейік талапқа
Бар ма үйден дайындық?
Тапсырмамыз дұрыс па?
Оқымасаң уайым қып,
Тығылмаңдар қуысқа.
Ойымызды айтайық.
Білімімізді байқайық.
Тексеруші ұстаздар,
Қалсың бір кез марқайып.
Сабағымыз басталды, балалар. Бәрін ұғып алыңдар, әр сөзге зер салыңдар.

ІІ. Сабақ мақсатымен таныстыру:
- Балалар, бүгін біз сабақта қазақтың ұлы ақыны А. Байтұрсынұлының шығармашылығымен танысамыз, әдебиеттің мысал жанры жөнінде сөз қозғап, мысал өлеңнің ерекшелігін айқындаймыз.

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру:
Бүгінгі сабағымыз сайыс түрінде өтеді. Балалар топқа бөлінеді.
Топқа бөлу шарты: Төрт бұрыш қағазға салынған Аққудың, Шортанның, Шаянның суреттері таратылады. Сол сурет бойынша аққулар бір топқа, шортандар бір топқа, шаяндар бір топқа бірігеді.
Алдын ала әр топқа әр түлі үй тапсырмалары берілген, олар өз сұрақтары төңірегінде жан - жақты ізденіс жүргізіп, оны тірек - үлгілер арқылы, яғни сызбалар салып, соған жазып түсіндіру қажет.
І топ: А. Байтұрсынұлының өмірі.
ІІ топ: А. Байтұрсынұлының мысалдары.
ІІІ топ: А. Байтұрсынұлының өлеңдері.

І топ: Қысқаша деректер. Ахмет Байтұрсынұлы – қазақтың ұлы ағартушы, ірі ғалым - лингвист, ақын, аудармашы, оқулық авторы. Туған жері – қазіргі Қостанай облысының. Жангелдин ауданындағы Ақкөл ауылы. А. Байтұрсынұлы алғашқы «Әліпби» оқулығын жазған. Оның «Қырық мысал», «Маса» деген шығармалар жинағы шыққан. Бар өмірін адал қызмет етуге арнаған оған «халық жауы» деген жала жауып, жазықсыз құрбан болды.

ІІ топ:
А. Байтұрсынұлы Крыловтың мысалдарын аударған. Сол аударған мысалдарын «Қырық мысал» деген кітап етіп шығарады. Соның бірі – бүгінгі «Аққу, Шортан һәм Шаян» мысалы.

ІІІ топ:
Абай Құнанбаев, Ахмет Байтұрсынұлы – мысал жанрын қазақ әдебиетіне енгізуші аудармашы - ақындар. Ал сендердің 3 - кластағы оқыған «Бидай мен Қаңбақ» мысалының авторы Асқар Тоқмағамбетов – жаңашыл мысалшы. Осы ақын - жазушылардың арқасында мысал жанры – қазақ әдебиетіне еніп, дамып келе жатқан жанр.

Оқулықпен жұмыс.
( Мұғалімнің мысалды мәнерлеп оқуы, балалардың түсінігін тексеру, нақтылау)
- Балалар, олар қайда өмір сүреді?
- Олар не істемек болды?
- Олардың жүктері неге қозғалмады?
- Ақын бұл кейіпкерлер арқылы қандай адамдарды бейнелеп отыр?
Мысалда автордың айтайын деген негізгі ойы болады дедік. Негізгі ой дегеніміз – ақынның айтар өсиеті.

Аққулар тобы:
1 – тапсырма. Автордың түйінді, яғни негізгі ойын табу.
- А. Байтұрсынұлының түйінді ойы қай жерде жазылған?
- Мысал бізді неге шақырады?
Мысалдың тәрбиелік мәні – балаларды бірлікке, ынтымаққа шақыру.
Қорытынды: Мысалда негізгі ой шығарманың басында немесе аяғында беріледі. Мысалдың міндетті түрде тәрбиелік мәні болады. Ол түйінді ой арқылы ашылып, айқындалады.

Шортандар тобы:
2 – тапсырма. Негізгі ойға қатысты ынтымақ, бірлік туралы білетін мақал жазу. Мысалы:
1. Бірлік болмай, тірлік болмас.
Әрбір топ жазған мақалының мағынасын түсіндіреді.

Шаяндар тобы:
3 – тапсырма. Мысалды сахналық қойылым етіп дайындау. Бұл тапсырма бойынша балалар мысалды алдын ала диалогке айналдырып алады. Автор сөзі болады. Мысалы, автор «Бір күні Аққу, Шаян, Шортан үшеуі кездесіп қалады. Олар үстіне жүк тиелген үлкен арба тауып алып, қатты қуанады.
Аққу айтады: – Достар, келіңдер, мына арбаны әуеге тартып шығарайық, - дейді.
Шортан айтады:
– Мұны көлге апарайық, - дейді.
Шаян айтады:
– Жоқ, одан да мұны құмға апарайық.
Автор:
– Сөйтіп үшеуі үш жаққа тартып, арбаны орнынан қозғалта алмайды.»
Осылайша балалардың әрқайсысы өз сөзін айтып, мысалды әр түрлі етіп импровизация жасауға болады.

Сергіту жаттығуы Ал, балалар, тұрайық,
Қане, қанат жазайық.
Аққу болып ұшайық,
Көлде жүзген балықтай,
Жүзіп, жүзіп алайық.
Қане, айналып, қарайық.
Дәптермен жұмыс:
Әр топ өз топтарына байланысты сурет салып және сол суретпен бүгінгі мысал кейіпкерлері арасындағы байланысты ажыратып атау.

Венн диаграмма:
1 - топ: Аққу мен шаян
2 - топ: Аққу мен шортан
3 - топ: Шаян мен шортан
Сен маған мен саған:
Оқушылар мен ұстаз тақырыпқа байланысты сұрақ – ой тұжырымдар айтып пікірлесу.
Мақал - мәтелдермен жұмыс:
Әр мақалды жатқа айтып, мағынасын түсіндіреді.
1 - топ: Алтау ала болса, ауыздағы кетер,
Төртеу түгел болса, төбедегі келер.
2 - топ: Бірлік болмай, тірлік болмас.
3 - топ: Жұмыла көтерген жүк жеңіл.

Қорытынды.
Сатылай кешенді талдау:
Шығарма тақырыбы
Шығарма авторы
Шығарма түрі
Шығарма кейіпкері
Негізгі ой
Өз ойың

Бағалау:
Әр топ өз қарсыластарын бағалайды, талдайды.