Буын және оның түрлері

С. Аманбайұлы атындағы орта мектептің
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Саякова Нургул

Сабақтың тақырыбы: Буын және оның түрлері
Сабақтың мақсаты: Білімділік – оқушыларға жаңа сабақ жайлы түсінік беру, сөздің буынын таба білуге, өз беттерімен жұмыс істеуге үйрету.
Дамытушылық – теориялық білімді практика жүзінде пайдалануға дағдыландыру, тапқырлыққа, шебер сөйлеуге, тілдік қорларын дамытуға баулу.
Тәрбиелік – бір - біріне көмектесуге, ұжымдыққа тәрбиелеу және тілін сүюге үйрету.
Сабақтың түрі: аралас
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ - жауап, тапсырмалар, баяндау
Сабақтың көрнекілігі: кесте, сызбалар, үлестірме қималар, ребустар

Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі
А) оқушылармен амандасу
Ә) оқушыларды түгендеу
Б) оқушыларды психологиялық дайындау

2. Үй тапсырмасын тексеру
А) оқушылардың жазба жұмыстарын тексеру
Ә) ауызша өткен сабақтар бойынша ережелерді сұрау

3. Жаңа сабақты түсіндіру
Буын
Буын дегеніміз – сөз құрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобынан жасалған фонетикалық бөлшек.
Мысалы: ба - ла - лар мек - теп - ке кел - ді
Түрлері
Ашық буын – жалғыз дауыстыдан құралған немесе дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталған буынды.
Тұйық буын – дауыстыдан дауыссызға аяқталған буынды атаймыз.
Бітеу буын – дауыссыздан басталып, дауыссызға аяқталған (дауысты дыбыс ортада келетін) буынды атаймыз.
Балалар, енді кестеден түсінгендеріңді тақтадағы мысалдар арқылы дамытып көрейік.
1. А - ға, а - дам, а - та, қа - ла, ба - ла т. б
2. Ат, аз, ақ, өрт, ұл, ант, ас, т. б.
3. Тал, төрт, бар, жаз, кел, қарт, т. б.
Енді, оқушылар үш топ болып, бірнеше жаттығулар мен тапсырмаларды орындап көрейік.

4. Мағынаны ажырату. (кітаппен жұмыс)
1 - топ
298 - жаттығу. 1. Өлеңді оқып, неше жетім түрі айтылғанын және олардың себептерін айтыңдар.
2. Әрбір сөз неше буыннан тұратынын анықтап, оларды буын түрлеріне бөліп жазыңдар.
3. Сөздің түбірі, буынның қай түріне жататынын айтыңдар.
2 - топ
299 - жаттығу. 1. Мәтіннің тақырыбы өнер жайлы әңгімелеңдер.
2. Мәтіннің кейіпкері – Әл - Фараби туралы не білетіндеріңді, Қазақстанда Әл - Фараби қалай құрметтелетіні және оның себептері туралы айтып көріңдер.
3. Мәтіннен буын жігі ауысқан сөздерді табыңдар.
3 - топ.
300 - жаттығу. 1. Мәтіндегі ұлағатты сөздердің мәнін түсініп оқыңдар.
2. Әр сөздің құрамындағы буындардың түрлерін ажыратыңдар.
3. Осы ұлағатты сөздердің біреуін эпиграф етіп алып, сол мәселе туралы өз ойларыңды жазыңдар.

5. Ой сергіту сәті
Бұл тапсырма үш топқа да арналады.
Төмендегі әріптерге бірнеше сөздер құрап, сол сөздердегі буын санын және түрлерін анықтаңдар.
1 - топ
А
С
Т
2 - топ
Ш
Ә
Н
3 - топ
Қ
М
Е

6. Ойлан, тап!
Бұл тапсырмада әр топ өздері мақал - мәтел, жұмбақ, нақыл сөз ойлап тауып, буынға бөліп жазу керек.
Мысалы: Бі - лім - ді - лік - тің ең бас - ты фак - то - ры ту - ған ті - лін - де сөй - леу мен о - ны сый - лау - дан бас - та - ла - ды. (Г. Гегель)

7. Жаттығу талдау
1 – топ
301 - жаттығу. 1. Түсініп оқыңдар
2. Ғалым - жазушы М. Әуезовтің пікірін қалай түсінгендеріңді әңгімелеңдер
3. Мәтіннен басқа тілден енген сөздерді табыңдар.
2 - топ
302 - жаттығу. 1. Мәтінді мәнерлеп оқып, мазмұнын түсіндіріңдер.
2. мәтіндегі өздерің қалаған 3 сөзді буынға бөліп жазыңдар және оларды буын түрлеріне ажыратып айтыңдар.
3. көбелектің, тиіннің, құмырсқалардың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар.
3 - топ
303 - жаттығу. 1. Мәтінді оқып, түсінгендеріңді әңгімелеңдер.
2. мәтіннен аралас буынды сөздерді тауып, жазып, буын түрлеріне ажыратыңдар.
3. Мәтіндегі барлық сөздің тек түбірін жазыңдар, негізгі түбір мен туынды түбірлердің айырмашылығын атаңдар.

Сабақты бекіту.
Мықты болсаң, шешіп көр.
Әр топқа жеке ребустар беріледі, сол ребустарда сөз жасырылған. Сол сөзді тауып, буын саны мен түріне қарай ажыратып берулерің тиіс.
Сабақты қорытындылау. Әр оқушыға үлестірмелі қима қағаздары таратылып, сол тапсырмаларды орындау барысында оқушылардың жаңа сабақтан түйгендерін қорыту.

Үйге тапсырма:
1. 304, 305 - жаттығуларды орындау
2. Буын түрлеріне мысал сөздерден криптограмма құрып келу
Бағалау. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын, белсенділіктерін ескере отырып, бағалаймын.

Толық нұсқасын жүктеу