Қазақ өлеңінің бозторғайы - Сәбит

Сабақтың тақырыбы: «Қазақ өлеңінің бозторғайы - Сәбит». Сәбит Дөнентаев. «Заман кімдікі?», «Бозторғай» өлеңдері
6 - сынып

Сабақтың мақсаты білімділік: Сәбит өмірінің кейбір тұстарымен таныстыру. Ақын шығармашылығына тән ерекшелікті айқындай отырып, мысал жанрындағы өлеңдерінің сюжетімен таныстыру;
дамытушылық: Оқушылардың тіл байлығын арттыру, сөздік қорын молайту, мәнерлі оқуға, жүйелі баяндауға, тұжырымдама жасауға дағдыландыру;
тәрбиелік: қайырымдылыққа, жанашырлыққа, мейірімділікке тәрбиелеу.
Көрнекілігі: Сәбит «Ақындық жолы», топтастыру, талдау, салыстыру, ой қорыту. Слайдтар, сахналық қойылым.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Сабақ барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі.
1. Оқушылармен сәлемдесу;
II. Жаңа материалды түсіндіру.
1. «Қазақ өлеңінің бозторғайы» атанған Сәбиттің өмірі және шығармашылығына қысқаша тоқталамын.
2. Сәбит қайғысы - халық қайғысы, халық басына түскен ауыртпалық. Себебін ақын қоғам өміріндегі әлеуметтік теңсіздіктен, таптық қатынастан іздейді. Заман ағымын аңғарған ақын қоғам игілігі: жер - су, орман қожалығы, ел билігі күштілердің қолында, тектінің аузында екенін ашық айтады. Мысалы: «Заман кімдікі?» өлеңін оқып көрейік.
3. Оқушылардың өлеңнен алған әсерін сараптай отырып, ойларын жинақтап, тақтада топтастыру.
Топтастыру стратегиясы
Заман
↓
күштінікі, қарабасқырдікі, азулынікі, тақсырдікі, тырнақтынікі, тістінікі

қара бас, жан → патшаныкі
даулы мал → шешендікі
абырой, кісілік → ақшанікі
билік, жиған мал, сөйлер сөз → зордікі

Оқушылардың өлең мазмұнынан ұққандарын талдай келе, салыстыру жұмысын жүргізу.
4. Венн диаграммасын толтыру. Өткен және бүгінгі заманды салыстыру.

Туған халқының жанашыры Сәбиттің елінің қорғансыз, мүшкіл халін танытқан мысал өлеңдері де баршылық. Соның бірі – «Бозторғай» өлеңі.

5. «Бозторғай» өлеңі - Жер - суынан айрылған қазақтардың патша өкіметіне қарсы күресіне арналған. Ақын патшаның билеу тәртібін сатылап сынайды.
- Бозторғай қандай құс?- деген сұрақ қоя отырып, өздері білетіндерін айтқызамын.
Қызығушылығын ояту.
Топтастыру
Бозторғай → кіп – кішкентай, шыр - шыр етеді, ерте оянады, моп – момын
Мағынаны тану.

6. Өлеңді мәнерлеп оқыту. Ой тастау. Өлең шумақтарындағы құстар арқылы ақын кімдерді көрсетпек болған? Жан - жануарлардың бейнесі арқылы өмірдегі адамдардың іс - әрекетін бейнелеу қалай аталушы еді? (аллегория)
Ендеше, әр алуан құстар әрекеті арқылы кімдердің бейнесін сомдаған екен, жинақтай қояйық. Оқушылар мәтіннен теріп, дәптерлеріне топтастырып жазады.
♦ Кедей шаруа
↓
Бозторғай, бөдене, үйрек, қаз
♦ Ұлық болыс
↓
Тұрымтай, қырғи, лашын, қаршыға

7. Өлеңді рөлге бөліп, мәнерлеп оқиды. Мәтінге жоспар құрады.
8. Өлең құрылысына талдау
Тапқанын// бүркітті іздеп, // таппағанын, ---- а
Шаққанын// ішкі мұңын, // шақпағанын - ---- а
Білмеймін// әлі күнге //естігем жоқ, ----------- б
Жатқанын //жаны тыныш, // жатпағанын. ---- а
11 - 12 буынды, 3 бунақты қараөлең ұйқасымен жазылған.
Шығармашылық жұмыс. 1. Мысал желісімен сахналық көрініс қояды.
( тапсырма күнілгері берілген)
2. Бозторғай пана таба алды ма екен? Өлеңді жалғастырып, өз ойларыңды жазыңдар.
ІІІ. Сабақты бекіту.
А) Сонымен, балалар, бозторғай қандай бейне?
Бозторғай - халық сенген өкіл. Ол халық мұңын шағатын әділ әкімді іздейді, жер - жиһанды кезеді, алайда барған жерінен қорлықтан басқаны таба алмайды.
Ә) Сәбит кімдердің мұңын жырлады, жоғын жоқтады?
Үйге: Сәбит өлеңдерін мәнерлеп оқу. «Бақытты балдәурен балалық» атты ой - толғау жазып келу.