Тірек - қимыл жүйесі

Ақтөбе облысы, Шалқар ауданы,
Тоғыз орта мектебінің биология пәні мұғалімі
Өтегенова Шарбану Мұхамбетиярқызы

Биология 8 сынып
Сабақтың тақырыбы: Тірек - қимыл жүйесі
Сабақтың мақсаты:
• Тірек - қимыл жүйесі туралы алған білімдерін дамыту, толықтыру, жинақтау.
• Оқушылардың өз бетімен, ұжыммен жұмыс жасау біліктерін, есте сақтау қабілеті мен ой - өрісін дамыту;
• Салауатты өмір салтын ұстана отырып, адам денсаулығын сақтау.
Сабақтың типі: қайталау сабағы
Сабақтың әдісі: СТО стратегиялары, сұрақ - жауап, жеке, топтық, ұжымдық жұмыстар мен сурет бойынша әңгіме.
Көрнекілігі: слайд - шоу материалдары, тірек - сызбалар, кестелер, бағалау парағы.
Пәнаралық байланыс: медицина, химия.

Сабақ жоспары:
Сабақ барысы: Ұйымдастыру
1. «Блиц турнир» /қызығушылықты ояту /
2. «Түйінде» /топтық жұмыс /
3. «Ойлан тап» /кестемен жұмыс /
4 Сиқырлы сурет /топтық жұмыс /
5. Сен білесің бе?
6. Практикалық жұмыс «Алғашқы көмек»
7.«Ой шақыру» /шығармашылық жұмыс /
8. Анограмма /жеке жұмыс /
9. Зерделе / тест жұмысы /
10. Қорытынды

Ұйымдастыру бөлімі. Бүгінгі сабақтың мақсат, міндеттерін қою
Психологиялық ахуал.
Әдісі: топқа бөлу тренингі.«Тірек - қимыл жүйесі» арқылы топқа бөлінеді.
/кеуде, аяқ, қол сүйектері бойынша/
1 - тапсырма: «Блиц турнир»
«А» деңгейі
1. Тірек - қимыл жүйесі неден құралады? /қаңқа және бұлшықеттен /
2. Сүйектің байланысу түрлерін ата
3. Ұзын сүйектер қалай аталады? /жілік /
4. Ең үлкен табан сүйегі /өкше /
5. Иық белдеуін түзетін сүйектер /бұғана, жауырын /

«Ә»деңгейі
1. Сүйектердің өсуі, жуандауы қандай бездердің гормондарына байланысты? /қалқанша без /
2. Қандай дәрумен мөлшері көп болса, сүектің өсуі бұзылады? /А дәрумені /
3. Сүйек қандай ұлпаға жатады? /дәнекер /
4. Сүйектің шеміршек арқылы қозғалмалы жалғасуы қалай аталады? /буын /
5. Қозғалмалы сүйектерді ата: /қол - аяқ, иық, кеудеге жалғасатын қабырғалар /

«Б» деңгейі
1. Қысқа сүйектерді ата: /омыртқа, табан, алақан сүйектері/
2. Омыртқа жотасы неше жерден иіледі?/4 жерден /
3. Арқа омыртқаға қабырғаның қанша жұбы бекиді? /12 жұп /
4. Омыртқа жотасының бірінші омыртқасы қалай аталады? /атланта /
5. Сүйектің қаттылығы қандай заттарға байланысты? /минералды заттарға /
2 - тапсырма:
І топ. Қаңқа бөлімдері /бас, тұлға, аяқ - қол сүйектері /
ІІ топ: Сүйектердің байланысу түрлері /қозғалмалы, жартылай қозғалмалы, қозғалмайтын /
ІІІ топ Суретке қарап бұлшық еттерді анықта.

3 - тапсырма: «Ойлан тап» /Кестемен жұмыс /
І топ: Сүйектің түрлерін анықта, берілген сүйектерге «+» белгісін тиісті бағанға
қойыңдар.
Сүйектер ----------Бас сүйектері, --------- иық белдеуі,------------ жамбас белдеуі,
----------------------бет сүйектері------------ қол сүйектері ----------- аяқ сүйектері
1. Бұғана-----------------------------------------------+
2. Шыбық /садақ /сүйек------------------------------------------------------------+
3. Шүйде сүйегі
4. Ортан жілік
5. Шынтақ сүйегі
6. Жауырын
7. Асықты жілік
8. Тоқпан жілік
9. Толарсақ сүйектері
10. Білезік сүйектері
11. Жамбас сүйектері
12. Башпай сүйектері
13. Саусақ сүйектері
14. Жақ сүйектері
15. Көз ұясы

«Сүйектердің өзара жіктелуі» /суреттеу әдісі бойынша мазмұнын түсіндір, кестені толтыр
Ұзын ---- Жілік, қабырға
Қысқа ----- Омыртқа, табан, білезік, алақан сүйектері
Жалпақ ----- Бас сүйек, жамбас, қабырға, бет, жақ сүйек, самай, жауырын

ІІ топ. Адам мен жануарлар қаңқасының ұқсастығы мен ерекшеліктерін көрсетіңіз:
/суретті пайдаланып /

Адам →Тік жүреді, кеуде қуысы жалпақ, омыртқа жотасы 4 жерден иіледі. Ми сауыты бет бөлімінен көлемді.

Ұқсастықтары →Қаңқа бөлімдері, жылықанды

Жануарлар →Тік жүруге бейімделген, кеуде қуысы сопақша, омыртқа жотасында иілім болмайды. Жақ сүйектері жақсы дамыған

ІІІ топ: Сүйектің құрылысын анықта:
4 - тапсырма; «Сиқырлы сурет»
Әр топ шаршы бетіндегі сұрақтарға жауап беру арқылы астындағы суретті да, оған толық сипаттама береді.

І топ: 1. Адам ағзасында қанша сүйек бар?/220 дай /
2. Қаңқа неше жасқа дейін өседі? /21 жасқа дейін /
3. Ағзадағы бұлшықеттердің саны қанша? /600/
4. Омыртқа жотасы неше бөлімнен тұрады?

ІІ топ: 1. омыртқа саны: /33 - 34 /
2. Адам ағзасында сүйектің толық қалыптасу кезеңі /22 - 25 жас /
3. Сүйек құрамындағы органикалық зат мөлшері /70 % /
4. Бейорганикалық заттар мөлшері: /60 % /
ІІІ топ: 1. Бел омыртқа саны /4 - 5/
2. Қабырға саны /12 жұп /
3. Мойын омыртқа саны /7/
4. Арқа омыртқа саны /12 /

5 - тапсырма: «Сен білесің бе?»
▪ Бас сүйекте 22 сүйек бар, оның 14 - і бет және 8 - і бас ми сүйегі
▪ Ең ұсақ сүйектер – құлақтағы ұсақ үш сүйек
▪ Ең ұзын сүйек – бүкіл дененің төрттен бір бөлігін құрайтын сан сүйегі
▪ Ең жалпақ сүйек – жамбас сүйек
▪ Көптеген адамдарда 12 жұп қабырға бар, тек 500 адамның бірінде ғана 11 немесе 13 жұп қабырға болады. Біздің денеміздің көп бөліктерінің үштен бірі судан тұрады, ал сүйектер тек бестен бір бөлігін ғана құрайды.
▪ Адам денесіндегі барлық сүйектердің жартысынан астамы дерлік табан мен білекте орналасқан.
▪ Адам баласы әрбір саусағын өмір бойында 25 миллион рет бүгеді.
▪ Адам туылғанда тізесіндегі кесесі болмайды, ол 2 - 6 жас аралығында пайда болады.
▪ Ересектерге қарағанда сәбилер көп сүйекпен туылады. Кейін кейбір сүйектер бітісіп кетеді. Бірақ жаңа туылған сәбилерде болмайтын нәрсе бар. Ол – тобық. Ол тек 2 - 6 жастарда пайда болады
▪ Адам қаңқасында 1200 г кальций, 530 г фосфор, 11 г магний бар. Сүйек кірпіштен 30есе, ал граниттен 2, 5 есе қатты. ) Қаттылығы жағынан қорғасыннан 9 есе асып түседі. Адамның ортан жілігі тік тұрған күйінде 1, 5 т, ал асықты жілігі 1, 8 т қысымға шыдайды.
▪ Сүйек мықтылығына жілік басындағы сүйек талшықтарының айқаса орналасуы беріктік қасиет береді. Бұл қасиетті көпір, мұнара салуда қолданады екен

6 - тапсырма: «Алғашқы көмек»Оқушыларды тірек - қимыл жүйесі бойынша алған білімдерін пысықтауға, іс жүзінде қолдана білуге үйрету.
І топ: Қабырға мен омыртқа жотасы сынғанда көрсетілетін алғашқы көмек
ІІ топ: Аяқ, қол сүйектері сынғанда көрсетілетін алғашқы жәрдем.
ІІІ топ: Буын шыққанда, сіңір созылғанда көрсетілетін алғашқы дәрігерлік көмек

7 - тапсырма: Шығармашылық жұмыс /оқушылар ұлттық дене шынықтыруымыздың тірек - қимыл жүйесінің дамуындағы өз орнын нақты дәлелдермен түсіндіру керек. Мысалы: алтыбақан, қыз қуу, көкпар, ат шабыс, бәйге, күрес, арқан тарту. /

8 - тапсырма: 1. Анаграмма
Ж Б Ұ Ж С
А А Ғ А А
У Н А М Б
Ы Т О Б Ы
Р Ж І Л Қ
Ы Б Н І Қ
Н У Ы О М
А Қ Т Р Ы

Сәйкестігін анықта:
1 Атлант --------- А. бірінші мойын омыртқа
2 Дәнекер --------- Ә. Сүйек ұлпасы
3 Сүйек қабығы ---------- Б. сүйектің сыртқы қабаты
4 Буын --------------------- В. Сүйектің қозғалмалы байланысы
5 Жетім қабырғалар ---------------- Г. төске жетпей қысқа күйінде болатын қабырғалар
6 Сүйек кемігі -------------------- Ғ. Сүйек қуысында болатын қан түзілетін мүше

9 - тапсырма: «тест жұмысы»
1. Сүйектің қабығы қай ұлпаға жатады.
а) май ә) дәнекер б) жүйек в) жабын
2. Жалпақ сүйектер
а) қабырға ә) жауырын б) жамбас в) шынтақ
3. Адамның сүйек саны
а) 300 ә) 100 б) 200 в) 50

4. Мойын омыртқалар саны
а) 8 ә) 5 б) 7 в) 10
5. Сүйекке қаттылық беретін зат
а) Ақуыз ә) Көмір су б) Май в) Тұз
6. Сүйектің өсуімен дамуына әсер ететін без
а) гипофиз ә) қалқанша без б) бүйрек үсті безі в) ұйқы безі
7. Мешел ауруы қандай химиялық элементтің ішекке сіңбеуінен пайда болады?
а) Калий ә) Натрий б) Кальций в) Темір
. 8. Жамбас сүйектің қай типіне жатады?
а) Ұзын ә) Қысқа б) Жалпақ в) Жіңішке
9. Сүйектің өсуімен дамуын реттейтін дәрумен
а) А ә) В б) С в) Е
10. Сүйектегі қан түзілетін орындар
а) Сары түсті ә) Қызыл түсті б) Жілік майы в) Сүйек ұлпасы
Жауаптары:
1 - ә, 2 - ә, 3 - б, 4 - б, 5 - в, 6 - ә, 7 - б, 8 - б, 9 - е, 10 - ә,.
Қорытынды: Оқушы білімін бағалау.

Толық нұсқасын жүктеу