Наурыз мейрамы

Үздік ашық сабақ бәйгесіне
Қатысатын категория: тарих
1. Наурыз мейрамы
Қазақстан тарихынан әңгімелер 5 - сынып
Сабақтың тақырыбы: Наурыз мейрамы.
Сабақтың мақсаты:
• Білімділік: Наурыз және қазақ халқының басқа да ұлттық мерекелері туралы оқушыларға жалпылама мәлімет бере отырып, мерекелердің маңызын ұғындыру.
• Дамытушылық: ұлттық мерекелердің қазақ халқының рухани және материалдық өміріндегі алатын орнын анықтау арқылы оларға сыни көзбен қарау дағдысын қалыптастыру.
• Тәрбиелік: ұлттық мерекелердің маңыздылығын түсіндіре отырып рухани тәрбие беру, имандылыққа тәрбиелеу, ұлтжандылық сезімдерін ояту, ұлттық дәстүрлерге құрметпен қарауға үйрету.
Сабақтың түрі: ашық сабақ
Сабақта қолданылатын әдіс - тәсілдер: тұрғындар мен үйлер, зымыран сұрақтар, топтық жұмыс, әңгімелеу, сұрақ жауап, постер қорғау.
Пәнаралық байланыс: әдебиет, музыка, бейнелеу, т. б.
Сабақтың көрнекілігі: ұлттық ойын түрлерінің және дәстүрлі үй тұрмысының суреттері, үлестірмелі материалдар, стикер, маркерлер.

Сабақтың барысы.
I. Ұйымдастыру кезеңі. Сыныпты топқа бөлу. «Тұрғындар мен үйлер» әдісі бойынша сынып үш топқа бөлінді

II. Үй тапсырмасын тексеру, «зымыран сұрақтар» әдісі бойынша.
Үй тапсырмасы оқушыларға сұрақтар беруден басталады. Өткен сабақты естеріне түсіре отырып мынадай сұрақтар беремін.
1. Сәулет өнері дегеніміз не?
2. Ежелгі адамдардың баспанасы қандай болған?
3. Қазақстан жеріндегі ортағасырлық қандай сәулет ескерткіштерін білесің?
4. Сәулетті құрылыстарды салуда орта ғасырда қандай материалдарды пайдаланған?
5. Қазіргі замандағы сәулет өнерінің дамуының сыры неде деп ойлайсың?
Бұдан кейін Қожа Ахмет Йасауи кесенесі жайында оқушыларға жазғанын оқытамын. Соңынан оқушылардың жазғанын толықтырып өтемін. Онда жалпы Қожа Ахмет Йасауи туралы, оның кім екенін, ислам дінін насихаттаудағы алатын орны жайлы айтып беремін.
Йасауиге арнап салынған Түркістан қаласындағы кесене орта ғасырдағы сәулет өнерінің озық туындысы, оны бір кездегі Орта Азия (Мауараннахр) билеушісі Әмір Темірдің салғызғанын оқушыларға айта кетемін.
Одан әрі қысқаша үй тапсырмасын қорытындылап өтемін.

III. Жаңа сабақ.
Жаңадан өтетін сабақтың тақырыбы мен жоспары алдын ала тақтаға жазып қоямын. Оқушыларға сабақтың негізгі мақсаттары айтылады.
Қызығушылықты ояту. Наурыз туралы кім не біледі? Оқушылар жауабын тыңдау
Сабақтың жоспары:
1. Қазақтың ұлттық мейрамдары.
2. Наурыз мейрамы.
Ең алдымен оқушыларға дәптерлеріне жалпы қазақтың ұлттық мейрамдары және Наурыз мейрамына қатысты не білетіндерін бір сөзбен ықшамдап жазып шығуды тапсырамын. Мейрам, мерекелер жайында бесінші сынып оқушыларының аз да болса хабары бар екенін ескерсек, бұл жайында оқушылар мүдірмей жаза алады.
Бұдан соң оқушылардың айтқанын тақтаға жазып шығамын. Тақтада той, наурыз, жарыс, спорт, көкпар, күрес т. б. сөздер жазылады. Осы жазғандардың ішінен бүгінгі сабаққа байланысты сөздерін қалдырып басқасын өшіремін. Аталған сөздердің бүгінгі сабаққа тікелей қатысты екенін оқушыларға ескерте отырып, жаңа сабақты бастаймын. Оқушыларға ең алдымен «Қазақ халқының қандай ұлттық мейрамдарын білесіңдер?» деген сұрақ қоямын.
Бұған оқушылар өз білгендерінше жауап береді. Бұдан әрі жоспар бойынша сабақты түсіндіремін.
Жоспардың алғашқы бөлімі жайлы кеңірек тоқталамын. Мұнда қазақ халқының ұлттық мерекелері жайлы түсінік беремін.
Жекелеме жұмыс. Оқушыларға дәптерлеріне баланың туғанынан бастап өскеніне дейінгі аралықта болатын ұлттық мерекелер жайында жазуды тапсырамын.
1. Шілдехана.
2. Тұсаукесер.
3. Сүндет той.
Жоғарыда аталған мерекелер жайында оқушыларға түсіндіріп өтемін. Осы мерекелердің жалпы қасиетіне тоқтала отырып, қазақ халқында сәбидің дүниеге келуінен артық қуаныштың жоқ екенін айтамын.
Одан әрі басқа да ұлттық мерекелер жайлы сөз қозғаймын. Оқушыларды да сабаққа қатыстырып отырамын. Оларға уақыт беріліп түрлі сұрақтар қоямын.
Қазақ халқының маңызды ұлттық дәстүрі екі жастың отау құрып, үйленуіне байланысты болатын салт - дәстүрлік мереке екені белгілі. Халқымыздың ертеден келе жатқан салты бойынша қыз бен жігітті бала кездерінен атастырады. Кейін қыз бен жігіттің жасы жеткен соң оларды үйлендіріп түрлі ырымдарын жасайды. Жігіт жағы қыздың ата - анасына салт бойынша қалыңмал төлейді.
Үйлену тойында алдымен «беташар» айтылып, жас келінді таныстырады. Келін жігіт жағының туыстарына иіліп сәлем береді. Бұл мерекеде жастар жағы «жар - жар» айтады. Барлық мерекелер ән - думанмен етеді.
Жоспардың екінші бөліміндегі Наурыз мейрамы жайында оқушыларға алдымен қоямын:
1. Наурыз мейрамы қазақ халқы үшін қандай мереке?
2. Наурыз мейрамында қандай ұлттық шаралар өтеді?
Оқушылардың жауабын тыңдаған соң Наурыз мерекесі жайында түсіндіруге кірісемін.
Наурыз мерекесі әр жылдың наурыз айының 22 - жұлдызында өтеді. Бұл күн Қазақ күнтізбесінде, сонымен қатар шығыс күнтізбесінде жаңа жыл, яғни жыл басы ретінде аталады. Наурыз сөзі парсы тілінен аударғанда «жаңа күн» деген мағынаны білдіреді. Дәл осы наурыздың 22 - жұлдызында күн мен түн теңеседі. Наурыз мерекесі қазақ халқының ұлттық мерекелерінің ішіндегі ең негізгісі және маңыздысы болып табылады. Бұл күнді қазақ халқы ерекше қадірлеп «Ұлыстың Ұлы күні» деп атаған. Наурыз айы сонымен қатар көшпелі халық үшін мал төлдейтін қарбалас кезең. Бұл жағдай мерекенің маңызын одан әрі күшейте түседі. 70 жылдай уақыт Қазақстан Кеңес Одағының құрамында болған кезде қазақ халқының наурыз мерекесін тойлауға мүмкіндігі болмады. Себебі коммунистік партия барлық ұлттық сипаттағы мерекелерге тыйым салған болатын. Наурыз мерекесін ұлттық мереке ретінде өткізуге еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін ғана халқымыздың қолы жетті.
Осы жерде оқушылардан наурыз мерекесінде өтетін шаралар туралы сұраймын.
Сондықтан біріншіден Наурыз тепе - теңдік мерекенің негізгі арқауы, мәңгі деп есептелген.
2. Наурыз - күні жаңарудың, өсудің, түлеудің басы.
3. Наурыз күні имандылық мереке. Алдына келген атанның құны болса да кеш.
4. Наурыз көктем мерекесі, еңбек тойы, ырыс молшылық бастауы.
5. Наурыз мерекесі мейірімділік, қайырымдылық мейрамы.

Топтық тапсырма. «Наурыз» сөзін топтастыру, топ ішінен бір оқушы қорғау.
Наурыз мерекесінде адамдар бір - біріне сәлем беріп, бұрынғы реніштерін кешіреді. Наурыз мерекесінде ең бастысы «наурыз көже» жасалады.
«Наурыз көже» - наурыз мерекесі күні дайындалатын ұлттық тағам.
Оқушыларға «наурыз көже» қандай тағамдардан жасалатынын дәптерлеріне жазуды тапсырамын.

Топтық тапсырма: үш топ дәстүрлі мерекелерден бір көрініс түрінде көрсетеді. Әр түрлі бұйымдар алдарына қойылады соның ішінен таңдап алып, топпен ақылдасып, көрініс көрсету.
1 топқа – асық ойыны
2 топқа – тұсаукесер
3 топқа - теңге ілу

Қорытынды кезең.
Сабақты бекіту мақсатында оқушыларға дайындап әкелген сұрақ жазылған карточкаларды таратамын:
1. Қазақ халқының ұлттық мерекелеріне қандай мейрамдар кіреді?
2. Үйлену тойында қандай шаралар өтеді?
3. Наурыз мерекесі неліктен мерекелердің ішіндегі ең маңыздысы болып табылады?
4. Мерекелер кезінде ететін қазақтың ұлттық ойындарын ата.
Өткен сабақтан жалпы не түсінгенін бір - екі оқушыдан сұрап етемін. Бұдан кейін оқушылардың жауабын толықтыра отырып, Қазақ халқының ұлттық мерекелері, оның ішінде Наурыз мейрамы жайында қысқаша әңгімелей отырып тақырыпты қорытындылап өтемін.

Бағалау:
Үй тапсырмасы: 1. параграфты оқу. тест құрау
2. Наурыз мерекесі жайында әңгіме жазу.

Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданы,
Үш төбе ауылы «Өкпеті» орта мектебінің
Тарих пәні мұғалімі Иманова Ләйлә Тлебалдықызы