Кептер

Дүниетану пәні бойынша ғылыми жұмыс
Тақырыбы: Кептер (слайд)

Ғылыми жұмыспен айналысатын дарынды оқушымен жеке жұмыс жоспары

Мазмұндық бөлімі:
Көгершін құсы туралы жалпы дерек:
Көгершіндер орманды, кейде таулы жерлерде тіршілік ететін, адам жайларына үйір, денесі тығыз, тұмсығы қысқа және балауызсымақтары бар құстар.
Олардың танау тесіктері терілі каппен бүркелген. Көгершіндер бүкіл жер жүзіне тараған. Олардың өте көбірек тараған жерлері Малай архипелагы мен Австралия. Жалпы үш жүздей түрі белгілі. Мысалы: клинтух, вяхирь иығында және мойнының бүйір бөлімінде ақ дақтары болады, бұлар ресейдің солтүстігіне таман тараған, жабайы көгершіндер немесе көк көгершін - зікірлі көгершін Мадагаскарға таяу жердегі аралдарында кездеседі.
XVII ғасырға дейін жойылып біткен ірі дронт көгершіні — деген түрлері тіршілік еткен.
Осы кездегі көгершіндердің жабайы түрлері — ағашты, таулы жерлерде тіршілік етеді.

Қазақстан жерінде:
Кептер - кептертәрізділер отрядының бір тұқымдасы.
Жер шарында кең таралған (тек полюстік облыстарда кездеспейді). Қазақстанда 2 туысы: кептер (6 түрі) және түркептер (4 түрі) бар. Кептерлердің қолға үйретілген түрін халық арасында – көгершін деп атайды. Республиканың оңт. жартысында көк кептер Алтай, Тарбағатай, Сауыр, Жетісу (Жоңғар) Алатауы, Солт. және Батыс Тянь - Шаньда құз кептер, Жайық өзенінің аңғарында дыркептер, Арал т - нен Алакөл қазаншұңқырына дейінгі шөл далада қоңыр кептер таралған. Сондай - ақ, республиканың таулы аймақтарындағы жалпақ жапырақты орман белдеуінің етегінде түркептер; шығыста, оңт. аймақтағы тауларда, орманды далада, далалық жерлерде үлкен түркептер кездеседі. Кептерлердің қанатының ұзындығы 180 – 250 мм, салм. 240 – 350 г (дыркептер – 600 г - дай). Басы кішкентай, тұмсығы түзу, сирағы қысқа болады. Кептерлердің көпшілігінің қауырсындары құлпырып тұратын алуан түсті келеді. Үнемі топтанып жүреді. Жұбын жазбайды. Дыркептер, түзкептер, қоңыр кептер, түркептер, үлкен түркептер – жыл құсы, қалған түрлері – отырықшы құстар. Көбі жылына 2 рет, кейбіреуі 4 – 5 рет жұмыртқалайды. Жұмыртқаны жарып шыққан қызылшақа балапан әбден қанаттанғанша (25 тәулік бойы) ұядан ұшпайды. Өсімдік тұқымымен, астық тұқымдастарының дәнімен, шошқа жаңғақпен қоректенеді.

Құстардың шығу тегі және эволюциясы туралы мәселе тек қана жалпы түрде шешілген. Құстардын. арғы тегі рептилилер болғаны сөзсіз.
Рептилилердің бір бұтағы болып бөлініп, одан ең соңында кұстардың шығуы мезозойдың (триас) бас кезі деп саналады. Диназаврлардың, крокодилдердің басқа рептилилердің топтарының арғы ата - тегі болып саналатын құстарға жақын тұрған болып саналады. Олар құстар сияқты артқы аяқтарымен қозғалып жүріп алдыңғы қолаяқтарымен қоректерін қармап ұстаған. Құйрығы ұзын, сол сияқты жамбас белдеуінде де, құстардың жамбас белдеуіне ұқсас белгілері болған. Денесінің, сыртын ұзынша қабыршақтар қаптаған. Қабыршақтарының көлденең өсуі болады, оның бүйірінен қысқа құстардың қауырсындарына ұқсас қабыршақ кетеді.

Псевдозухилер рептилилердің маманданған бір бұтағы болып саналады. Бірақ, олар құстардың тура шыққан ата - тегі емес. Бұл топтардың эволюциясы алғашқы кезде, ағаштарға өрмелеп жүруден басталуы мүмкін, соның салдарынан, артқы аяқтары қатты заттың бетімен жүргенде денесіне тірек болып, ал алдыңғы аяқтары бұтақтардан ұстап қозғалуға маманданған. Бұдан кейін оларға бір бұтақтан екінші бұтаққа секіретін қабілет пайда бола бастаған. Алдыңғы аяқтарының, артқы жиегіндегі қабыршақтары ұзарып қанаттың қауырсынының алғашқы нұсқасын құраған. Ағаштарға өрмелеп жүрудің нәтижесінде, артқы аяқтарының бірінші саусағы, басқа саусақтарына қарама - қарсы арт жағына қарай бағытталып орналасқан.

Көбеюі:
Олар ағаштардың үстіне, қуысына немесе жарлардың қуысына қалай болса солай шөптесін заттардан ұя салады. Ұясында 1 — 2 жұмыртқасы болады. Жұмыртқаларын еркегі де, ұрғашысы да кезектесіп басады. Жұмыртқадан 14 - тен 30 күннің ішінде балапан шығады.
Қоректенуі:
Қорегінің көпшілігі мәдени және жабайы өсімдіктердің дәндері, жемістері мен тұқымдары. Бұлар аздап құрттарды және жұлдыз құрттарды да жейді. Кейбір түрлері күзге қарай бірнешеуі бір жерге топтанып, астық дәндерін жеп шаруашылыққа зияндарын тигізеді.
Көгершіндерді қолға үйрету біздің заманымыздан бірнеше мыңдаған жыл бұрын басталған.