Естіле бермейтін мақалдар

Бабалар ізімен
Естіле бермейтін мақалдар
Қазақ – шешен халық. Сөздік қоры аса бай болғандықтан, өмірдің барлық сәтеріне байланысты мақал - мәтелдер шығара білген. Мақал - мәтел – қазақтың рухани қазынасы, философиялық пайым, түсінігі. Сөз қадірін білген әрбір қазақ жүйелі сөзге қонақ берген және артындағы ұрпағын осы үрдіспен тәрбиелеген. Күнделікті өмірде көп қолданбайтын мақалдар жиынтығы шамамен мынадай:
Түйір нан — тамшы тер; 
Істің ақыры жігіттің пақырына қалады; 
Тапқан қуанады, таныған алады; 
Арқан үзіледі, борыш үзілмейді; 
Ұйқышыл жастық таңдамайды; 
Жаман адамға мал бітсе, зекет бермес; 
Сау төрде, ауру көрде; 
Ластың досы шыбын; 
Кещеге бәрі күлкілі; 
Кебіс ұрлаған бір кісі, күмәнді болған мың кісі; 
Түйенің басы тегешке сыймас; 
Семіз қойдың ғұмыры қысқа; 
Тәңір асыраған тоқтыны қасқыр жемейді; 
Жерінен ауғанға жеті жыл қоныс жоқ; 
Ел аузына елек қойып болмас; 
Жақсы жігіт жер шолып, ақыр түбі айналар; 
Елді іс біріктіреді, сөз бұзады; 
Діннен безсең де, елден безбе; 
Адам ойлайды, Құдай шешеді; 
Қашқан да «Құдай» дейді, қуған да «Құдай» дейді; 
Әр Мұсаға бір Перғауын; 
Сауатсыз молданың сәлдесі үлкен; 
Адам құлақтан азады, көңілден семіреді; 
Темір сырын отта таны, адам сырын жоқта таны; 
Халық ханға бағынғанда – бала, ашуланғанда – әке; 
Көпті жылатқан көп жүрмес; 
Дәрі шөптен, ақыл көптен; 
Көп құмырсқа жабылса, түйені де өлтірер; 
Кілемге бергісіз алаша бар, ханға бергісіз қараша бар; 
Таста тамыр жоқ, Төреде бауыр жоқ; 
Әмірші есірсе, әлеумет сорлайды; 
Көшбасшының кигені жылы, жылаған баланы не қылсын? 
Атасыз ұлдың аузы үлкен; 
Атадан бала озбайды, мойыннан жаға озбайды; 
Он бала бір әкеге жүк болмайды, бір әке он балаға жүк болады; 
Анаңнан емген сүт үшін нағашыңды сыйла, балаң емген сүт үшін әйеліңді сыйла; 
Ұлыңа ұлтарақ бол, келініңе көпшік бол; 
Баланы ақырып үйретпе, ақырын үйрет; 
Жұрттан Сүлеймен туады, бізден сілейген туады; 
Балаға айтқан сөз – байлаусыз бұзау; 
Еркенің жасы кеппес, жорғаның тері кеппес; 
Қазанның қайнағанын қара, баланың ойнағанын қара; 
Інінің жолы тас қару, ағаның жолы басқару; 
Аға ұрар болса, іні тұрар болсын; 
Алты қойы артық болса, інісі ағасына сәлем бермес; 
Бөле бөрік емес, итмұрын өрік емес; 
Қаба - қаба сөйлейтін қарындастың бары жақсы; 
Ай көрмесең туысың жат, жыл көрмесең досың жат; 
Тебісіп жатсаң да теңің болсын; 
Кемер белбеу – бел сәні, Кемел жігіт – ел сәні; 
Біз де кісі болармыз, атқа кісен салармыз; 
Көп ақымақтың ағасы болғанша, бір ақылдының інісі бол; 
Қызды ауыл өсекшіл; 
Қызды жеңге, жеңгені теңге бұзады; 
Қапияда қатын ақыл табады; 
Әйелінен ұялған баласыз өтеді; 
Ері жоқ әйел – ескегі жоқ қайық, әйелі жоқ еркек – ауыздығы жоқ ат; 
Екі әйелдің басы қосылса, үшінші әйелдің соры; 
Үлкен үйге не керек, кіші үйге де сол керек; 
Сұлу алған жолдасынан айрылар; 
Сыланайын десем байдан қорқам, сыланбайын десем тоқалдан қорқам; 
Отты жастығың өтпей отау тік; 
Құданың тайын алғың келсе, құлынды биесін сұра; 
Қонақ алдымен қабағыңа қарайды, содан кейін табағыңа қарайды; 
Қонағыңның алдында мысығыңа «пыш» деме; 
Жаңа енші алғанмен үш жылға дейін көрші болма; 
Көршің үшін намазыңды бұз; 
Заманың қандай болса, бөркіңді солай ки; 
Қыз құшпаған ер арманда, қызғалдақ жемеген қозы арманда; 
Қыдыр дарымаған адам есек базарында делдал да бола алмайды; 
Күміс есіктінің күні ағаш есіктіге түсер; 
Бұхарада боқ шоқыған ала қарға мұнда келіп жылқышы болыпты; 
Күшті қауіпті емес, кешкіл қауіпті; 
Екі қылыш бір қынапқа сыймас; 
Бастыны еңкейткен, тізеліні бүктірер; 
Жолбарыстың артында тері, батырдың артында елі қалар; 
Шөлдің қамысы болмас, жаманның намысы болмас; 
Үлкен пышақ ұялғаннан өтеді; 
Жоғалған пышақтың сабы алтын; 
Жарабет жазылғанмен, қарабет жазылмас; 
Тоны жаманды ит қабар, көңілі жаманды Құдай табар; 
Ащы сұраққа тұщы жауап күтпе; 
Пышақты өзіңе сұқ, ауырмаса өзгеге сұқ; 
Киген тоның ескірер, кидіргенің ескірмес; 
Талаптың тоқпағы тасқа шеге қағады. 
Ашу – пышақ, ақыл – таяқ, жона берсең таусылар; 
Ақ Еділдің өзі болмасаң да бұлағы бол, ақылды бастың өзі болмасаң да құлағы бол; 
Пішені өртенбегеннің бәрі ақылды, түйесі жоғалмағанның бәрі есті; 
Аюды жеңген – жарты ер, ашуды жеңген – бүтін ер; 
Ойшыл ой ойлағанша, тентек іс бітірер; 
Ішіңде пікір өлгенше, сыртыңда талау болсын; 
Ойлаған ойды қыстаған тұрмыс аздырар; 
Жасыңда ұқпағанды жасай келе түсінерсің; 
Көрмегенге көсеу таң; 
Оқ жетпес жерге қылыш суырма; 
Өзі жарымағаннан сарқыт дәметпе; 
Жықсаң да, жығылсаң да алысқаның арыстан болсын; 
Құлайын деп тұрған тамға сүйенбе; 
Мейірімдінің кәрінен сақта, қарсыз қыстың зәрінен сақта; 
Тілмен байлаған қолмен шешілмейді; 
Ұзын шапан аяғыңа оралады, ұзын тіл мойныңа оралады; 
Кінәлінің тілі қысқа; 
Жер астында жатқанды қазбай жатып тіл табар; 
Сөз – сабан, іс – дән; 
Біреудің ат көтермес бөзі бар, біреудің ат көтермес сөзі бар; 
Құлақтан кірген суық сөз, көңілге барып мұз болар; 
Қисық отырсаң да, түзу сөйле; 
Сөзді сөзбен ұста, қашағанды құрықпен ұста; 
Біріктіріп айтса бидікі жөн, құрастырып айтса құлдікі жөн; 
Күңге күле қарасаң, көйлегіне жамау сұрар; 
Түймең түссе түйедей әзіл айтатыннан сақтасын; 
Сиыр баққанда бірге едік, жаңғақ шаққанда бөліндік; 
Досыңның пышағымен мүйіз кес, дұшпаныңның пышағымен киіз кес; 
Айға жетпес асыңды ауылдастан аяма; 
Бір аяқ қымыздың екі аяқ желі бар; 
Жолдағы құйрықтан, қолдағы өкпе артық, жайлаудағы жылқыдан, қорадағы қой артық; 
Шай ішіп үйренген, қымыз сұрап қыстамайды; 
Атасы жер жырта білмегеннің, баласы тұқым себе білмейді; 
Сақтағаныңды жесең, сағынғаның келер; 
Ақшасыз базарға барғанша, кетпен алып мазарға бар; 
Мақтаншақ өз дамбалын былғайды; 
Қисықтың көлеңкесі де қисық.

әзірлеген
Бегімхан КЕРІМХАНҰЛЫ
М. Әуезов атындағы ЖОББ мектептің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
Павлодар қаласы
Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі