Қос сөздер

Қос сөздер
Мақсаты: 1. Қос сөздер туралы алғашқы түсініктерін қалыптастыру; қос сөздердің екі түрлі сөздің өзара қосарлануы арқылы жасалып, жаңа ұғым тудыратынын ұғындыру; сөйлем ішінен қос сөздерді таба білуге, оның мағынасын ажырата алуға үйрету.
2. Оқушылардың ауызша, жазбаша тілдерін дамыту. Сөздік қорын, байланыстырып сөйлеу қабілетін арттыру. Көркем жазуға баулу.
3. Ұқыптылыққа, сауаттылыққа үйрету. Қайырымдылыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың әдісі: әңгімелесу, салыстыру, оқулықпен жұмыс
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Пәнаралық байланыс: әдебиеттік оқу
Көрнекілігі: интерактивті тақта, оқулық

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
а) Психологиялық даярлық
Қонақ күту салтымыз,
Оқып - біліп жатырмыз.
Келген қонақ сіздерге,
Сәлем бердік жалпымыз.
Бір, екі, үш
Сынып іші тып - тыныш.
Жалқаулықты тастаймыз,
Сабақты біз бастаймыз.

Поэзия минуты. (интербелсенді тақтада)
Қазақ тілім – өз тілім, ана тілім
Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім
Қастерлейді ұл - қызың мәңгі сені
Болашағым бақытым, дара тілім

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. Өтілген материалды тексеру, қайталау.
- Үйге қандай тапсырма берілді?
6 - жаттығу. Адам, жер - су, аң - құс атауларына байланысты біріккен сөздер құрап келу.
- Оқулықтағы тапсырманы бәрің орындап келді деп сенемін. Шығармашылық жұмыс бойынша кім өз бетінше ізденіп берілген тапсырманы орындап келді? Кім көп сөз жазып келді?
Оқушыларға оқыту. Талдықорған, Ақсу, Үштөбе, Үшарал, Ақмола, Ақтау, Ақтөбе, Жезқазған, Байқоңыр, Жаңатас
Аққу, түйеқұс, жолбарыс, қараторғай, қарақұйрық, қосаяқ, қарақұлақ, жұпартышқан, таутеке, арқар

а) Интерактивті тақтадағы суреттерден біріккен сөздер құрату.
Айнабұлақ, түйеқұс, Ботагөз, жолбарыс, Айгүл (сөйлем құрату)

- Осы сөздердің бәрі қандай сөздерге жатады? (Біріккен сөздерге)
- Сонымен біріккен сөздер дегеніміз не?
- Ал күрделі сөз дегеніміз не?
- Күрделі сөздер қалай жасалады?
- Дұрыс айтасыңдар күрделі сөздер түбірлердің бірігуі, қосарлануы, тіркесуі арқылы жасалады екен. Күрделі сөздердің біріккен сөздер, қос сөздер, қысқарған сөздер, тіркес сөздер болып төртке бөлінеді екен. Соның ішінде біз біріккен сөздермен таныстық. Жарайсыңдар өтілген тақырыпты жақсы түсініпсіңдер, үй тапсырмасына да жақсы дайындалып келіпсіңдер.

Күрделі сөздер
↓
Біріккен сөздер → жолбарыс, Сарыағаш
Қос сөздер → Ата - ана, дүркін - дүркін
Қысқарған сөздер
Тіркесті сөздер

ІІІ. Жаңа сабақ
1. Сөз жұмбақ шешу
Олай болса бәріміз сиқырлы сандар сөзжұмбағын шешейікші. Сандарға сәйкес әріптерді тауып жасырылған сөзді табайықшы. Қане кім жылдам екен? Кім айтады қандай сөз шықты? (Қос сөздер) Дұрыс айтасыңдар. Қос сөздер.
- Балалар «қос» деген сөзді қалай түсінесіңдер? ( екі )
Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы – Қос сөздер. Бұл сабақта біз қос сөздер дегеніміз не екенін, олардың қалай жасалатындығын үйренеміз. Сонымен қатар сөйлем ішінен қос сөздерді таба білуді, олардың мағынасын ажырата алуды үйренеміз.

Күн ретін, көркем жаздыру.
Дәптерімізді ашып, бүгінгі күнді, өтілетін тақырыбымызды жазып қояйық. Көркем жазуға Қ әрпін жазамыз. Әріптеріңді көркем етіп. Жолдан шығармай, созбай, қисайтпай жазып шығамыз. Қ әрпіне қатысты сөздер жазып қойыңдар.

2.(Интерактивті тақтада сөйлем жазылады)
Сенің білім алудағы, еңбектегі табыстарың – ата - анаң үшін зор бақыт.
Жағалай - жағалай – тас қойдым,
Жирен атты бос қойдым.
Орман іші тып - тыныш.

- Сөйлемдегі басқа түспен жазылған сөздердің құрамы қандай?
- Қалай жасалып тұр?

4. Оқулықпен жұмыс.
1 - жаттығу. Қосарланып жасалған күрделі сөздердің құрамындағы мағынасы мен жаңа сөз жасалғаннан кейінгі мағыналарын оқушылар салыстыра отырып түсіндіреді.
Жасалу жолына, арасына қойылған дефиске назар аудару.
Екі сөздің қосарланып айтылуынан жасалған сөздің қос сөз деп аталатынын оқушылардың өздеріне қорытындылап айтқызу.
Қос сөздер
↓
Бір сөздің қайталануы арқылы → жиі - жиі, биік - биік
Екі түрлі сөздің қосарлануы арқылы → бір - екі, жоғары - төмен
Сөздің алдынан күшейткіш буын қосу арқылы → үп - үлкен, дөп - дөңгелек

Мағынаны таныту
2 - жаттығу. Дәптермен жұмыс.
Сөйлемдерді көшіріп жазып, қос сөздердің астын сызу.
Мәтін интер. тақтада жазылады. Бірнеше оқушы тапсырманы тақтада орындайды?
Интер. Тақтамен тексеріледі.
1. қазы - қарта, жал - жая, қазанда бұрқ - бұрқ қайнайды. 2. Үйге кірмеген жігіт - желең, кәрі - құртаңдар – өз алдына бір топ. 3. Балконның есігін ашып еді, еденде тыпыр - тыпыр етіп жатқан әлдебір құсты көрді. 4. Арбамыз толған азық - түлік, киім - кешек, құрал - сайман еді. 5. Бақа шыбын - шіркей, құрт - құмырсқаны тілімен қағып жейді.

3 - жаттығу. Интер. Тақтадағы суреттерден қос сөздер құрату. 1 - 2 сөйлем құратып, сөйлем мүшесіне талдату.

Қызықты әңгімелер мен жаңалықтарды газет - журналдардан оқимыз.
Мен анама ыдыс - аяқ жинауға көмектесемін.
Айдостың әкесі құрал - саймандар сататын дүкенде жұмыс істейді.

Сергіту сәті.
Орнымыздан тұрайық,
Алақанды ұрайық.
Бір отырып, бір тұрып
Бір тынығып алайық.

Келесі тапсырма: Терме диктант. Қос сөздерді тауып, тыныс белгісін қойып, теріп жазыңдар.
Ертеде Атымтай деген адам болған екен. Оның кедей - кепшікке, жетім - жесірге барынша көмек көрсетуімен, қайырымдылығымен аты шығыпты. Атымтай жомарт бай болса да, күнде - күнде бір мезгіл үстіне ескі - құсқы киім киіп, отын кесіп, шөп тасып, жұмыс қылады екен.

4 - жаттығу. Сөздерді мағынасына қарай өзара үйлесімді сөздермен тіркестіріп, қос сөз жасату
Сәйкестендіру стратегиясы «Менің бағытым»
(Жолдас, жылы, ұят, мұны, төмен, шашын)
1. жыл -
2. жора -
3. жауын -
4. жоғары -
5. Ар -
6. оны -

ІҮ. Қорыту
Жұмбақ шешу.
Үш қөзді батыр,
Жолды аңдып жатыр. (бағдаршам)
Асүйден табылады,
Керегіңе жарап.
Байқамасаң шағылады? (Ыдыс - аяқ)

Венн диаграммасы
Біріккен сөз: бағдаршам
Қос сөз: ыдыс - аяқ
Екеуі де күрделі сөз

Ү. Үйге тапсырма. 5 – жаттығу. Қос сөздері бар мақал - мәтел, жұмбақ, жаңылтпаш жазу.

Бағалау
«Төрт» дегенің – жақсы баға
Алады оны жақсы бала.
«Бес» дегенің – үздік баға
Оқитын бол үздік қана.

Алматы облысы,
Талдықорған қаласы, №19 орта мектеп - гимназиясының
бастауыш сынып мұғалімі Дюсенбинова Гүлнұр Қызайбекқызы