Каспий теңізі туралы қызықты фактілер

Каспий теңізі – әлемдегі ең үлкен тұйық су айдыны және географиялық жағынан теңіз бен көлдің аралығындағы ерекше су қоймасы. Міне, осы теңіз туралы бірнеше қызықты факті:
Каспий теңізінің ерекшеліктері
1. Дүниежүзіндегі ең үлкен тұйық су айдыны – Каспий теңізінің ауданы шамамен 371 000 км², бұл оны кәдімгі теңіз сияқты үлкен етеді.
2. Тұздылығы әртүрлі – Каспий теңізінің суы кей жерлерде тұщы, ал кей жерлерде тұзды. Солтүстік бөлігінде тұщы су көп, ал оңтүстік бөлігінде тұз концентрациясы жоғары.
3. 5 мемлекетпен шектеседі – Қазақстан, Ресей, Әзербайжан, Түрікменстан және Иран Каспий теңізінің жағалауында орналасқан.
4. Каспий теңізі мұхитпен байланыспайды – Ол ешбір теңізге немесе мұхитқа ағып өтпейді, сондықтан оны кейде көл деп те атайды.
5. Теңіз деңгейінің өзгерісі – Каспий теңізінің деңгейі ғасырлар бойы өзгеріп отырады. Қазіргі кезде оның суы біртіндеп тартылып жатыр.
Флора мен фаунасы
6. Бекіре мекені – Каспий теңізі әлемдегі ең ірі бекіре популяциясының отаны. Осында әлемге әйгілі қара уылдырық өндіріледі.
7. Каспий итбалығы (нерпа) – Бұл теңізде тек осында ғана кездесетін ерекше итбалықтар мекендейді.
8. Бай биоалуантүрлілік – Теңізде 1000 - нан астам өсімдік пен жануар түрі кездеседі, оның ішінде эндемикалық түрлер көп.
Экономикалық маңызы
9. Мұнай мен газ қоры мол – Каспий теңізінің түбінде ірі мұнай және табиғи газ кен орындары орналасқан, сондықтан ол стратегиялық маңызы бар аймақ.
10. Каспий теңізі арқылы жүк тасымалы – Бұл су қоймасы Орталық Азия елдері үшін маңызды көлік дәлізі болып табылады.
Туризм және демалыс
11. Қазақстандағы Каспий жағалауы – Ақтау қаласының маңындағы жағажайлар тропикалық курорттарға ұқсайды, мұнда таза су, құмды жағалау бар.
12. Климаттық ерекшелігі – Каспий теңізінің солтүстігінде қыста су қатып қалады, ал оңтүстігінде климат жылы болады.
Бұл теңіз – табиғи, экономикалық және экологиялық тұрғыдан аса маңызды аймақ. Егер сізге Каспий теңізі туралы нақты бір тақырып қызық болса, сұраңыз! ?
Каспий теңізінің шығу тарихы
Каспий теңізі – Жер тарихындағы ең көне су қоймаларының бірі. Оның қалыптасуы миллиондаған жылдарға созылған ұзақ геологиялық үдерістердің нәтижесі.
Геологиялық тарихы
1. Тетис мұхитының мұрагері
Каспий теңізі ежелгі Тетис мұхитының қалдығы болып саналады. Бұл мұхит шамамен 60 - 70 миллион жыл бұрын Еуразия мен Африка плиталарының соқтығысуынан бөлініп, қазіргі Жерорта теңізі, Қара теңіз және Каспий теңізіне айналды.
2. Бөліну және оқшаулану
2 - 5 миллион жыл бұрын (Плиоцен дәуірінде) Каспий теңізі Қара теңізден бөлініп, өз алдына тұйық су айдыны ретінде қалыптасты.
Осы уақыттан бері теңіз мұхиттармен байланысын жоғалтып, оның су деңгейі мен тұздылығы климаттық және геологиялық өзгерістерге тәуелді болып өзгеріп отырды.
3. Құрғау және қайта толу
Кейбір дәуірлерде Каспий теңізі қатты тартылып, шағын көлдерге бөлініп қалған.
Ал кейбір кезеңдерде оның деңгейі көтеріліп, тіпті Амудария мен Еділ өзендері арқылы Қара теңізге қосылған кездері болған.
Атауы мен тарихи маңызы

• Каспий теңізі ежелгі заманнан бері әртүрлі атаулармен белгілі:

Гиркан теңізі (Грек карталарында)
Хазар теңізі (Орта ғасырларда)
Каспий теңізі атауы ежелгі каспи тайпаларынан шыққан. Бұл тайпалар біздің дәуірімізге дейінгі I мыңжылдықта қазіргі Әзербайжан мен Дағыстан аумағында өмір сүрген.
Қазіргі кезеңдегі өзгерістер

• Каспий теңізінің деңгейі әлі күнге дейін тұрақсыз:

XX ғасырда теңіз деңгейі төмендеп, 1977 жылы ең төменгі нүктеге жетті.
1990 жылдары қайта көтеріле бастады.
Қазіргі кезде су деңгейі қайтадан төмендеп жатыр, бұл климаттың өзгеруімен және антропогендік факторлармен байланысты.
Каспий теңізі – миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан бірегей су қоймасы, оның тарихы мен дамуы Еуразияның геологиялық және климаттық өзгерістерімен тығыз байланысты. Бір ғалымдардың пікірі бойынша Каспий теңізі мен Арал теңізі бір кездерде жерасты каналдары арқылы жалғанып жатқан. 1970 жылдары геологиялық жер қыртысының өзгеруіне байланысты бұл канал жабылып қалып, Арал теңізінің деңгейі сондықтан төмендеп, тартылып кетуінің бір сыры ретінде осы фактіні алға тартады. Өйткені ғалымдар Арал теңізіне құйылатын екі үлкен өзеннің суын есептеп, егер де олар бұрынғы деңгейде ағып келіп Аралға құйғанның өзінеде оны толтыра алмайды деген пікірде. Бұл мәліметке сену немесе сенбеу әркімнің өз пайымына қалдырайық. Ал сіз қалай ойлайсыз? Пікіріңізді білдіре отырыңыз!