Вадим

Абай Құнанбаев

Вадим
(Лермонтовтан)
I
Батар күнге шымылдық – көк бұлт кең,
Толқынды қызыл торғын өртпенен тең.
Өткен дәурен секілді нұры жайнап
Арттағы мұнараға береді рең.

Ол – монастырь сопылар тұрар жері,
Кешкі қоңырау соғылған көптен бері.
Сопылар, қызметкерлер басылған жоқ,
Тас көшесін сыпырып жүргендері.

Ұзын қара бешпентті, ұзын шашты
Жамағатты итеріп бір жол ашты.
Мешітіне бастықтың келер жолын
Дайын қылып, сыпырып шаңын басты.

Томсарған, күлкісі жоқ, бір қансыз сұр,
Бір үлкен іс қылғансып асығып жүр.
Ладан деген иісті май тұтатып,
Жаққан шамы жарықта нұр бермей тұр.

Құлшылыққа жиылған көп жамағат
Сыбдыр қағып тосып тұр, сол - ақ қымбат.
Тас күмбезде сыбдыры күңгірлейді,
Ішкі үйіне кіруге тимей рұқсат.

Мұнан басқа қақпада бірқатар жан,
Жанашырсыз дүниеде жетім қалған.
Құдайдан да жұрттан да күдер үзген,
Амал жоқ, өлмес үшін сұрайды нан.

Бірі - ақсақ, бірі - соқыр, бірі - кемтік,
Киімі – жүз құраулы жемтік - жемтік.
Мойны – қара, қолы – көн, езуі – көк,
Көзі үңірейген, беті әжім, бәрі – өлімтік.

Ұяттан, ар - намыстан не біледі?
Шіркеуге келгендерден тіленеді.
Аш итше бір тиынға топыр қағып,
Бір таласып, бір ұрысып, бір күледі.

Ұялғаннан тастаған бір мыс тиын –
Аш кедейге ол дағы - қымбат бұйым.
Кір дорбаға онысын салып алып,
Жағалайды әркімді жыртық киім.

Бір бүкір ортасында, сол қозғалмас,
Жалынып еш адамға қолын созбас.
Арық қара, кең маңдай, қыр мұрынды,
Екі көзден от жанған не қылған жас?

Сұр ерін, өзі жұқа, жиі тістеп,
Ызамен тұрған жандай бойын күштеп.
Кең жауырын, білегі бұлшық етті,
Үйренген жан секілді қызмет істеп.

Көп қайыршы бір - бірін кимелейді,
Бір тиынға таласып үймелейді.
Қозғалмай тұрған жастан сүйтсе дағы,
Бәрі қорқып, азғана именеді.

Қабағы түйіліңкі, сүйінбейді,
Алла бөлек жаратқан түрін дейді.
Жиырма сегіз жасында әжім түскен,
Көк тамырда қан ойнап, дірілдейді.

Көзге бүкір, қайраты – болат қырлы,
Сақтап жүрген секілді бұл бір сырды.
Шайтанның суретіне есіктегі
Бірқатар көзін салып қарап тұрды.

-«Егерде шайтандыққа жетсе қолым,
Алдауға арланар ем адам ұлын.
Аллаға асы, бейішке қашқын болып,
Онан соңғы бұл емес менің жолым.

Қорыққан кісі секілді бойын барлап,
Теңдес емес адамды алдап - арбап,
Жек көріп алғаннан соң көріне жау боп,
Кегін алса болмай ма сыпыра жалмап?» -

Дүниені ескермейтін паң секілді,
Жатырқап тірі жанды аң секілді.
Сипатын, түрін көрсе сол бүкірдің,
Бір үлкен мақсұты бар жан секілді.

Қасында жолдастары – ақсақ, соқыр,
Қайыр тілеп шулап жүр, опыр - топыр
Палицын бай есікке келіп еді,
Шыр айналды күңк етіп әлгі бүкір.
II
Елуге келген, шашы бурыл тартқан,
Көзінің түсі оңып, нұры қайтқан.
Жүріс - тұрыс сүйтсе де жас жігіттей,
Қуатына жарамас шал деп айтқан.

Үлкен етік аяқта, көк пешпентті,
Таққан кірес төсінде жарқ - жұрқ етті.
Жүргені тарс - тұрс еткен тәкәппарлау,
Жайған тасқа басқаны жанды үрпитті.

Бай Палицын паңдықпен басады аяқ,
Қайыршыға түксиер түйген қабақ.
Екі малай артынан ертіп алған
Күшік иттей қылып жүр байға жалбақ.

Кердең басып шіркеуге жақын барды,
Қалтадан бір теңгелік күміс алды.
Есікте шегелеулі құлыбы бар
Бір сандық бар, барды да соған салды.

Ақырып кедейлерге дейді: «Антұрған!
Жалқаулықтан бәрі де мұндай болған.
Қызмет қылса, тамағы тоймас па еді?!»
Қуды «кет!» деп кедейді әлгі тұрған.

Ақырған соң байғұстар әрі тұрды,
Қалтасына қол салып, мойнын бұрды.
«Бәрің бірдей таласпай, бөліп ал!» - деп,
Бір теңгелік күмісті лақтырды.

- Осылар елдің тынышын алды бүгін,
Бірдің нанын тіленіп, бірдің сүтін,
Құдайым кезін берсе, күтіп жүріп,
Ұялмай бәрін аштан өлтіретін.

Үндемей бүкір жүрді арғы шеттен,
От жалындай сол байға көзін тіккен.
Жай отындай жарқылдап қарауы өзге,
Ызасы қозғалған ба ішке бүккен?

Палицынді артынан қуып жетті,
- Не керек? – деп әлгі шал бір күңк етті.
- Сенен менің сұрауым тым аз ғана,
Өзің айтқан жұмысты берші! – депті.

- Қарама мені әлсіз деп, байым, кердең, -
Бір ауыр тасты жұлып алды жерден.
- Көрген соң көзің жетсін – деді дағы,
Атып, қағып, доп қылып ойнап берген.

Бай көріп, аң - таң қалды, мұның күшін,
Еш адам қылар емес қылған ісін.
- Өз қорама алайын, өзің көнсең,
Боласың ба қызметші, менің кісім? –

Алды - артына бүкір де қарамады,
Қуанғаннан қасына жетіп барды.
Азаттығын садаға қылды дағы,
Басына уәдені беріп салды.

- Атың кім? – деп, бүкірден бай сұрады.
- Атым – Вадим, - деп еді, байға ұнады.
Қошаметтің жөні деп қос жалшысы,
Мағынасыз беталды ыржаңдады.

Жаман көзбен қарады Вадим сонда,
Ертіп жүрген екеуге байды жолда.
Көзіне шыдай алмай, к... н қысып,
Жым - жырт болып екеуі болды молда.
III
Бай: «Ер!» - деді, артынан ере берді,
Бай шіркеуден үйіне тым кеш келді.
Қақпа соқты, қатты жел дүрілдеп тұр,
Танымай, ырылдасып иттер үрді.

Вадим де іздегенін тапты мына,
Жоғары қарап, түсті ойға аз ғана.
Шіркеудегі сертті ойлап, айтқан сөзі:
«Әділет қайда болса, сонда күнә».

Дүбірлетті есікті бай да болмай,
Аз кешікті, ашуға жан табылмай.
Бір жалшы келді есікке қалт-құлт етіп,
Жылы орынын тастамақ кімге оңай?

Үйіне бай Вадимді ертіп келді,
Сол заманға лайықты үйін көрді.
Қырықтан асқан семірген қатыны отыр,
Бәйбішесі осы деп ойлап білді.

Ішпек, жемек, семірмек, есінемек,
Еріккеннен жалшыға бос зекірмек,
Бай ұрыспаған кезінде өзі ұрысқансып,
«Олай емес, білмейсің, былай», - демек.

Бұл қылық – бұрынғыдан бір қалған жол,
Осындай бәйбішелер жұртта бек мол.
Өзге қызық суиын деген шақта
Қартаң тартқан қатынның қуаты – сол.

Соққан боран секілді біздің өмір,
Не тыныштық тауып берді, өзің де көр.
Сол қатынға келеді күншілігім,
Сондай өмір қолыма бір тимей жүр.

Ол қылықпен өлгенше ол да жүрмек,
Бала - шаға жыласып, өлсе өкірмек.
Көршілері: «Адамға залалы жоқ,
Тым - ақ жақсы кісі еді, байғұс!» - демек.
(Аяғы бітпей қалған)
Абай Құнанбайұлының басқа өлеңдерін қарау