Сырға салу – қазақтың ертеден келе жатқан дәстүрі

Сырға салу – қазақтың ертеден келе жатқан дәстүрі

Қазақ халқының әрбір дәстүрі терең мағынаға ие әрі ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып келе жатқан құндылықтардың бірі. Солардың бірі – сырға салу дәстүрі. Бұл – қыз бала бой жетіп, құда түсіп, екі жастың болашақ тағдыры шешілетін маңызды рәсім. Қазақ халқы әрбір әдет - ғұрпын белгілі бір қағидаға негіздеп, оның мәні мен мазмұнын ұрпаққа қалдыруды көздеген.
Сырға салу – қыз айттырудың алғашқы қадамы. Бұл салт арқылы болашақ құдалар арасындағы келісім жасалып, екі жастың тағдыры шешіледі. Мұның тәрбиелік мәні зор, себебі ол қазақ халқының отбасылық құндылықтарына, сыйластыққа, дәстүрге беріктігін көрсетеді.
Бұл мақалада сырға салу дәстүрінің мән - мағынасы, оның өткізілу тәртібі, тарихы, тәрбиелік мәні және қазіргі қоғамдағы орны туралы толығырақ баяндалады.

Сырға салу дәстүрінің маңызы

Қазақ халқы үшін қыз баланы ұзату, оның болашағына қамқор болу – аса маңызды іс. Сол себепті ата - аналар қызын күйеуге бермес бұрын, барлық әдет - ғұрыптарды сақтап, қыздың тағдырына бейжай қарамаған.

Сырға салудың негізгі мәні

• Бұл екі рудың, екі әулеттің арасында берік байланыс орнату деген сөз.
• Қыз бала ресми түрде айттырылды, енді ол өзге жігітке берілмейді.
• Сырға тағылған соң, қыздың отбасы болашақ құдалармен қарым - қатынасты нығайта бастайды.
• Сырға тағу – қыздың басқа жігіттерге қол жетімді емес екенін білдіреді. Бұл оның абыройын сақтауға, тәрбиелік мәнін арттыруға көмектеседі.

Қазақта «қыз – жат жұрттық» деген ұғым бар. Яғни, қыз бала – болашақта басқа әулеттің түтінін түтететін жан. Сондықтан ата - анасы оның болашағын, тұрмысқа шығатын орнын алдын ала ойластырған.

Сырға салу дәстүрінің тарихы

Қазақтың сырға салу дәстүрі ғасырлар бойы қалыптасқан. Көптеген этнографтар бұл дәстүрдің түп - тамыры ежелгі түркі халықтарына, тіпті сақ, ғұн тайпаларына дейін созылатынын айтады.
Ертеде ата - аналар қызын ерте жастан айттырып, құдаласатын болған. Қыз ес біліп, бойжеткен шағында сырға салу рәсімі өткізіліп, екі жақ құда болуға ресми түрде келісім жасайтын.
Сырға салу рәсімі көбінесе құда түсумен қатар өткен. Кейбір өңірлерде сырға тағу бөлек рәсім ретінде жасалатын.

Сырға салу рәсімінің өткізілу тәртібі

Сырға салу рәсімі белгілі бір ережелерге сүйене отырып өтеді. Бұл қазақ халқының отбасылық өмірге үлкен жауапкершілікпен қарағанының айғағы.

Құда түсу және сырға салуға дайындық

Қыз бала бойжеткенде, оны өзге әулет келін қылып түсіруге ниеттенсе, әуелі құда түсу рәсімі өтеді.

• Жігіттің ата - анасы, жақын туыстары қыздың әулетіне арнайы құдалыққа келеді.
• Екі жақ қыз бен жігіттің мінез - құлқын, тәрбиесін, отбасын, бір - біріне лайық екенін талқылайды.
• Егер екі жақ келіссе, қызға сырға салу рәсімі жасалады.

Сырға салу рәсімі қалай өтеді?

• Қыздың құлағына сырға тағу – оның ресми түрде айттырылып қойғанын білдіреді.
• Бұл рәсімді жігіттің анасы немесе әпкесі, жақын жеңгелері орындайды.
• Сырға күмістен немесе алтыннан жасалады, себебі күміс пен алтын – тазалықтың, молшылықтың белгісі.
• Қыздың ата - анасына сый - сияпат беріледі, оны қазақта "қалың мал" деп атайды.

Сырға тағылғаннан кейін қыз өзге жігіттерге лайық емес деп есептеледі. Ол енді күйеуге тиетін адамы белгілі болған қыз ретінде саналады.

Сырға салудың тәрбиелік мәні

Бұл дәстүр тек некелесу үдерісінің бөлігі ғана емес, сонымен қатар қыз баланың тәрбиесіне, оның мінез - құлқына үлкен әсер ететін маңызды салт.

Қыз баланың жауапкершілігін арттыру

• Сырға тағылған соң, қыз енді өзге жігіттермен араласпайды, жолдасымен адал болуға міндеттеледі.
• Бұл қыздың мінезін, тәрбиесін сақтауға көмектеседі, өйткені ол енді болашақ жар, бір әулеттің келіні болуға дайындалады.

Отбасы құндылығын насихаттау

• Сырға салу – қазақ халқының неке институтын сақтауға деген ұмтылысы.
• Бұл салт ажырасудың алдын алуға, қыз бен жігіттің ойлануына, олардың жанұя құруға жауапкершілікпен қарауына ықпал етеді.

Қазіргі қоғамдағы сырға салу дәстүрі

Бүгінде сырға салу дәстүрі өзгеріске ұшырағанымен, әлі күнге дейін сақталып келеді. Кейбір отбасылар бұл дәстүрді заманауи үлгіде өткізіп, сырға салуды үйлену тойының алдында өткізеді.
Қазіргі таңда:

• Сырға салу көбіне көпшілік алдында, арнайы дастархан жайылып өтеді.
• Сырға тек алтыннан емес, әртүрлі қымбат металдардан жасалады.
• Кейбір өңірлерде қыздың құлағына сырға тағу орнына сыйлық беру дәстүрі қалыптасқан.

Дегенмен, сырға салудың басты мәні – қыз баланың айттырылуы, оның болашақ отбасына дайындалуы – өзгеріссіз қалды.

Сырға салу – қазақ халқының отбасылық дәстүрінің ажырамас бөлігі. Ол қыз баланы жаңа өмірге дайындап, оның тәрбиесін нығайтуға бағытталған. Бұл дәстүр ғасырлар бойы сақталып келеді және ұлттық құндылықтарымыздың бірі болып саналады.
Бүгінде сырға салу рәсімі заманға сай өзгерсе де, оның негізгі мағынасы – қыз баланы болашақ жар ретінде дайындау, оның жауапкершілігін арттыру және отбасылық құндылықтарды дәріптеу – әлі де маңызды.
Сондықтан, сырға салу – тек салт қана емес, тәрбиенің, ұрпақ жалғастырудың, қазақ халқының отбасылық құндылықтарын сақтаудың белгісі.