Баланы қырқынан шығару дәстүрі: маңызы мен мәні

Баланы қырқынан шығару дәстүрі: маңызы мен мәні

Қазақ халқының бай салт - дәстүрлері мен әдет - ғұрыптарының әрқайсысының өзіндік терең мағынасы мен өмірлік негізі бар. Солардың бірі – баланы қырқынан шығару дәстүрі. Бұл рәсім жаңа туған нәрестенің өміріндегі маңызды кезеңдердің бірі болып саналады. Қазақ халқы үшін қырық күндік мерзім ерекше мәнге ие. Жаңа туған бала дүниеге бейімделіп, анасы да босанғаннан кейінгі алғашқы қиындықтарды еңсереді. Бұл дәстүрдің мақсаты – нәрестенің денсаулығын нығайту, оны түрлі қауіп - қатерден қорғау және оның өміріне жақсылық тілеу.
Бүгінгі таңда қырқынан шығару дәстүрі әлі де сақталғанымен, кейбір отбасылар оны заман талабына сай бейімдеп өткізеді. Бұл мақалада баланы қырқынан шығару дәстүрінің мәні, оның өткізілу тәртібі, ғылыми негіздері және бүгінгі күндегі орны туралы толық баяндалады.

Қырқынан шығару дәстүрінің мағынасы

Қазақ халқында баланы дүниеге әкелу мен оны өсіруде көптеген салт - дәстүрлер бар. Соның ішінде қырқынан шығару рәсімі нәрестенің өміріндегі алғашқы маңызды белестердің бірі саналады.

Қырық санының символикалық мәні

Қырық саны көптеген халықтардың мәдениеті мен дәстүрінде ерекше орын алады. Қазақ халқы да қырық күнді қасиетті санап, бала мен ананың осы мерзім ішінде ерекше күтімді қажет ететінін ескерген. Қырық күн бойы:

• Шақалақтың денсаулығы әлсіз, оны сыртқы ортаның әсерінен сақтау керек;
• Ана босанғаннан кейінгі қалпына келу кезеңін бастан өткереді;
• Баланың иммунитеті күшейіп, жаңа өмірге бейімделеді.

Қырқынан шыққаннан кейін нәресте толықтай өмірге бейімделген, сыртқы әлемге бейімделе бастаған деп есептелген.

Қырқынан шығару рәсімінің өткізілу тәртібі

Қырқынан шығару рәсімі қазақ халқында ерекше салтанатпен, үлкен дайындықпен өтеді. Бұл күні нәрестенің өміріне ақ жол тілеу мақсатында түрлі жоралғылар жасалады.

Нәрестенің шомылдырылуы

Қырқынан шығарудың басты рәсімдерінің бірі – баланы суға шомылдыру. Бұл арнайы дайындалған суға нәрестені түсіру арқылы жүзеге асады. Суға:

• 40 қасық су құйылады (қырық санының қасиетін білдіреді);
• Күміс теңгелер мен сақиналар салынады (бұл баланың бай, дәулетті болуын тілейді);
• Адыраспан, шөптер немесе хош иісті майлар қосылады (нәрестені жын - шайтаннан қорғау мақсатында).

Баланы суға шомылдыру оның денсаулығын нығайтып, оны жаман көзден сақтайды деп сенген.

Тырнақ пен шаш алу рәсімі

Қырқынан шығарылған күні балаға алғаш рет шаш пен тырнақ алады.

• Баланың шашын алып, оны ақ матаға немесе таза ыдысқа сақтайды. Кейбір дәстүрлер бойынша, оны ағын суға жіберу немесе қасиетті жерге көму ұсынылады.
• Тырнағын кесіп, оны да арнайы жерге көміп, балаға жамандық жұқпасын деп ырымдайды.

Бұл рәсім баланың тазалығын сақтаумен қатар, оның жаңа өмірге қадам басқанын білдіреді.

Қырық қасық су ішу

Рәсім кезінде үлкендер қырық қасық су ішіп, баланың денсаулығына бата береді. Бұл сәбидің өмірі ұзақ, дені сау болсын деген ниетті білдіреді.

«Қырықтың бірі – Қыдыр» деген ырым

Қазақ халқы «Қырықтың бірі – Қыдыр» деп сенген. Бұл дегеніміз – әрбір келген қонақтың баланың өміріне жақсылық әкелетінін білдіреді. Сондықтан қырқынан шығару рәсіміне көптеген адамдар шақырылып, баланың болашағына тілек айтады.

Той жасау

Қырқынан шығарылған соң, туыстар мен жақындар жиналып, кішігірім той ұйымдастырылады. Мұнда балаларға шашу шашылып, анасына сый - сияпат көрсетіледі.

Қырқынан шығарудың ғылыми негізі бар ма?

Қазақ халқының көптеген дәстүрлерінің астарында медицина мен биология тұрғысынан дәлелденген пайдалы факторлар бар. Қырқынан шығару да осыған жатады.

Баланың физиологиялық дамуы

Дүниеге жаңа келген нәресте сыртқы ортаға үйрену үшін белгілі бір уақыт қажет етеді. Алғашқы 40 күн ішінде:

• Баланың иммундық жүйесі күшейеді, сыртқы бактериялар мен вирустарға қарсы тұру қабілеті артады.
• Ас қорыту жүйесі тұрақталып, ана сүтімен дұрыс тамақтану тәртібі қалыптасады.
• Ұйқысы реттеліп, бала мен ана арасындағы байланыс күшейе түседі.

Ана мен баланың қауіпсіздігі

Қазақ халқында қырқынан шықпаған балаға көп адамның жақындауына тыйым салынған. Бұл гигиеналық тұрғыдан өте маңызды, себебі жаңа туған нәресте инфекцияларға өте сезімтал келеді.

Қырқынан шығару дәстүрінің қазіргі қоғамдағы орны

Бүгінгі таңда бұл дәстүрді ұстанатындар да, ұстанбайтындар да бар. Кейбір отбасылар дәстүрді толықтай сақтап, қырық күннен кейін арнайы рәсім өткізеді. Ал кейбір ата - аналар оны жеңілдетіп, тек нәрестені жуындырып, құран оқытумен шектеледі.
Заманауи медицина кейбір ырымдарды қайта қарауды ұсынады:

• Баланы 40 күн күтуден бұрын да күнделікті таза ауаға шығару қажет;
• Суық тию қаупін ескеріп, шомылдыруды баланың денсаулық жағдайына қарай жасау керек;
• Адам көп жиналатын орындарға барудан сақтану маңызды.

Алайда дәстүрді мүлдем жоққа шығару дұрыс емес, себебі оның тәрбиелік мәні зор.
Баланы қырқынан шығару – қазақ халқының ежелгі дәстүрлерінің бірі, оның астарында физиологиялық, гигиеналық және тәрбиелік негіздер жатыр.
Бұл дәстүрдің мақсаты:
✅ Нәрестенің иммунитетін нығайту;
✅ Ана мен баланың денсаулығын сақтау;
✅ Сәбидің өміріне жақсылық тілеу;
 ✅ Отбасы мен туыстар арасындағы сыйластықты арттыру.
Қазіргі таңда бұл дәстүр заманауи талаптарға сай өзгеріп, әр отбасы оны өз жағдайына қарай бейімдеуде. Бірақ, ең бастысы – бұл рәсімнің негізгі мәні сақталуы тиіс. Қырқынан шығару – тек көне ғұрып емес, ұлттық тәрбие мен денсаулыққа қатысты маңызды дәстүр.